Een van de stukken die de VRT in Griekenland is komen draaien afgelopen week, ging over de vluchtelingen die op alle mogelijke manier via de Griekse eilanden Europa proberen binnen te komen. Sinds de grens met Turkije, aan de Evros rivier, gesloten is, proberen de meeste vluchtelingen het over zee. Met vaak dramatische gevolgen.

Om dat in beeld te brengen, werd voor 1 eiland gekozen. Het is Samos geworden, maar het had even zo goed Chios of Lesbos kunnen zijn. Gezien we maar 2 draaidagen hadden, leek Samos gewoon een betere optie omdat het een klein eiland waar je snel van de ene kant naar de andere kunt. Het resultaat van ons verblijf ziet u hier: http://deredactie.be/permalink/2.36195?video=1.2125127

Bij onze aankomst lag het materiaal al voor het rapen. In de baai van de hoofdstad Vathy lag een ferrie van NEL Lines aangemeerd, niet ver van de gehavende jacht die op 5 mei van dit jaar was gekapseisd. Bij dat ongeluk zijn 22 vluchtelingen omgekomen.

In een hokje zaten een paar Afrikaanse jongeren te wachten. Zij zaten er al 2 dagen, buiten, zonder eten, zonder drinken. Terwijl we met hen aan het praten waren, komen er om de haverklap politiecombi’s aangereden, die hele ladingen mensen op de kade droppen. Ze hebben nauwelijks nog bezittingen: een plastic zak, misschien met een extra paar schoenen, een rol toiletpapier en een extra t-shirt. Allen hebben papieren en moeten een ticket gaan kopen om de overtocht naar Piraeus te maken.

De politiemensen dragen allemaal handschoenen en een masker. De schrik voor ebola zit er in bij de inwoners van Samos, hoewel de kans toch wel uitermate klein is dat iemand die met ebola is besmet, een tocht van West-Afrika tot in Samos kan overleven. Sommige politiemensen zijn bars, brullen de mensen toe, anderen doen zwijgend hun werk.

Er heerst een opgewektheid, een zeker vreugde bij de mensen die worden gedropt. Dit is de poort naar Europa, dit is het einde van hun reis, denken ze wellicht. Ik zie Afghanen, wellicht ook Irakezen, maar ook Afrikanen. Dat zijn vaak hele families, met kleine kinderen. Maar er worden ook hele busjes vol met kinderen gedropt. Jongens vooral, van tussen de 12 en 14 jaar oud. Ze zien er bijna Grieks uit, en ik weet dat het Syriërs zijn. Die zijn bijzonder nerveus, want sommigen hebben geen geld en ze moeten onder elkaar geld lenen om de overtocht naar Athene te kunnen maken. Als je schulden maakt, ben je sowieso kwetsbaarder en kun je uitgebuit worden, want het geld zal je moeten terugbetalen.

Ik zie een Aghaanse vader met zijn twee kinderen, geen spoor van de moeder. Van zodra ze hun ticket hebben gekocht, neem hij zijn tablet uit zijn luttele bagage, en maakt hij een foto van zijn zoontje die poseert voor de baai van Vathy, terwijl hij iets roept dat lijkt op “antati”, maar ik begrijp de taal niet. Het heeft iets aandoenlijks: dit is geen familie-uitstapje. Dit is een overlevingstocht, maar misschien beseffen ze niet wat hen te wachten staat als ze in Piraeus aanmeren, na een tocht van 17 uur.

In totaal worden er een paar honderd mensen in minder dan een uur tijd op de boot gezet. En dat gebeurt elke keer als er een ferrieboot aanmeert op Samos. Het eiland telt rond de 30.000 inwoners, dus de overlast van vluchtelingen is groot.

Later geraak ik aan de praat met een jongeman die bij de havenpolitie blijkt te werken. Hij zegt dat de politiemensen op Samos flink onder druk staan, en dat je dat dan wel eens merkt aan hun gedrag tegenover de vluchtelingen. Het opvangkamp, waarvan u beelden ziet in de reportage, kan hoogstens 290 mensen huisvesten, maar er zitten veel meer mensen daar. Voor ongeveer 800 mensen, zijn er vijf politieagenten die bewaken. Het zouden er wel eens zes kunnen zijn op een goede dag. En te veel mensen op mekaar, met verschillende nationaliteiten, verschillende achtergronden en verschillende (interpretaties van) religies; dat lijdt zeker tot enorme spanningen.

Het gebeurt dan ook regelmatig dat er gevechten uitbreken. Vluchtelingen die elkaar te lijf gaan met spijkers, glasscherven en zo meer, en de politiemensen hebben geen zin om hun leven of gezondheid te riskeren en tussenbeide te komen. Met een maandloon van tussen de 760 en 800 euro is het hen dat niet waard. Bovendien mogen ze ook geen wapens meenemen als ze binnen in het kamp gaan, ook niet ter verdediging of afschrikking. En daar wordt goed op toegekeken door mensen van verschillende NGO’s die als waarnemers naar de kampen in Griekenland zijn gestuurd.

Op het eiland zelf zijn de meeste bewoners met wie we gesproken hebben, niet blij met de golf van vluchtelingen, wat begrijpelijk is, hoewel velen vergeten zijn dat inwoners van Samos de voorbije decennia zijn geëmigreerd naar Australië. Voor de mensen in Vathy zorgt het kamp voor overlast. Het wordt niet geapprecieerd als de moslims in het kamp beginnen te bidden. Velen draaien zich om als we hen iets vragen over de vluchtelingen. Iedereen wil liever spreken over de toeristische troeven van Samos, de geboorteplaats van Pythagoras. Zelf heb ik al mooiere plaatsen gezien, maar Samos heeft plaatsjes die hun charme hebben. Zoals Psili Ammos bijvoorbeeld, een klein baaitje met een zandstrand.

Hier is de zee tussen Turkije en Griekenland op zijn smalst: de engte is slechts 1500 meter, maar er staat een sterke stroming die vaak onderschat wordt. De tavernahouders vertellen me dat ze in de zomer op het eilandje voor de kust vaak gestrande vluchtelingen zien staan wuiven. De kustwacht moet er dan worden bijgehaald.

En met die kustwacht gaan we op patrouille. Het is 17u en de zee is kalm. Normaal gezien wordt er ‘s nachts gepatrouilleerd en ik heb de indruk dat ze dit tochtje uitsluitend voor ons hebben gedaan. We varen even tot aan de Turkse wateren, waar we een boot van de Turkse kustwacht zien liggen en dan keren we terug. We zien een paar dolfijnen en een zeehond, maar verder is het kalm op het water.

De jongens van de kustwacht, allemaal rond de 30,  willen niet met hun gezicht op de camera en willen ook geen interviews. Maar ze praten natuurlijk wel. Een van hen zegt me dat hij een paar weken geleden een weesmeisje van nog geen twee jaar uit zee heeft gevist. Het viel hem psychologisch erg zwaar, want hij is zelf vader van een meisje van dezelfde leeftijd. Hij nam het kind mee naar huis, gaf het een bad, voedde het en zorgde voor droge kledij. Allemaal van zijn maandloon van 800 euro. Hij klaagt dat de kustwacht vaak als monsters worden afgeschilderd. Er zijn inderdaad rapporten dat de Griekse kustwacht boten met vluchtelingen terugduwt naar Turkse wateren.

De kustwachter herinnert zich dat hij een rubber bootje zag, met families vol vluchtelingen. Hij zag een vader zijn vrouw en kinderen in het water gooien, en daarna het bootje lek steken. “Wat voor vader doet zoiet?”, vraagt hij me. Wellicht een vader die helemaal radeloos is, zo dicht bij zijn doel is en dat niet wil laten ontsnappen. Het is natuurlijk moeilijk om je in de situatie van de vluchtelingen te verplaatsen.

De bewoners van Vathy zien regelmatig dat de kustwacht vluchtelingen aan land brengt. Die zitten dan op de grond in de haven en moeten wachten tot ze zijn geregistreerd. Bij die registratie helpt iemand van Frontex, het Europese agentschap dat de grenzen helpt te bewaken. Op het pleintje net voor het kustwachtgebouw staat een container, waarin het kantoor van het agentschap is gevestigd. Heel veel vluchtelingen zullen zeggen dat ze van Syrië komen, om op die manier politiek asiel aan te vragen. Die vluchtelingen worden ook sneller op de boot naar Piraeus gezet dan mensen uit Aghanistan, Pakistan, Irak, of uit Afrikaanse landen. De medewerkers van Frontex hebben speciale vragenlijsten die hen in staat stellen om de juiste nationaliteit van de vluchtelingen na te gaan.

Diegenen die medische bijstand nodig hebben, worden naar het hospitaal van het eiland gebracht, dat eigenlijk niet is uitgerust voor dit soort dingen. En daarna gaat het naar het opvangkamp, waar de vluchtelingen moeten blijven tot hun papieren in orde zijn. Velen onder hen begrijpen dat niet, en worden onrustig en agressief. Hen werd verteld dat ze hoogstens 2 weken op Samos moeten blijven en daarna op de boot naar Athene kunnen. Als het langer duurt, dan snappen ze dat niet.

En wanneer de papieren in orde zijn, weet men in Brussel ook welke vluchteling in Griekenland aan land is gekomen. En door de Dublin II akkoorden zullen deze vluchtelingen worden teruggestuurd naar Griekenland, als ze in een andere Europese lidstaat worden gevat. Hoewel lang niet elk Europees land zich aan die akkoorden houdt: België zou geen vluchtelingen meer terugsturen naar Griekenland, omdat hun leven hier gevaar loopt, o.a. door de dreiging van Gouden Dageraad.

Als er iets is wat ik van deze trip heb opgestoken, dan is het wel dat het probleem van de vluchtelingen oneindig veel complexer is dan je je kunt voorstellen. Het is geen pretje voor de mensen op de eilanden, maar natuurlijk ook niet voor de vluchtelingen zelf. Het zou me niet verbazen als de mensen die we op de boot hebben zien stappen, binnenkort in Athene tijdens een razzia in het kader van de operatie Xenios Zeus, zullen worden opgepakt en in een ander opvangkamp worden opgesloten. Met alle mogelijke gevolgen vandien. Ebola breekt er dan wel niet uit, maar in het vluchtelingenkamp van Amygdaleza, buiten Athene, is TBC uitgebroken. Niet alleen bij de vluchtelingen, maar ook bij de politieagenten die het kamp bewaken. En of Griekenland, na al de besparingen in de volksgezondheid, opgewassen is om het hoofd te bieden aan al deze problemen, is nog maar de vraag…