Ik ga er van uit dat iedereen ondertussen weet wat DiEM25 is: een nieuwe pan-Europese beweging die is opgericht door een aantal politieke figuren, intellectuelen, actievoerders en gewone mensen van over het hele continent, die ijvert voor een ander Europa. Een Europa dat weg wil van onduidelijke beslissingen, en dat staat voor meer transparantie. Een Europa dat ook moet staan voor meer democratie, want heel veel Europeanen krijgen hoe langer hoe meer het gevoel dat het net ontbreekt aan democratische beslissingsprocessen binnen de EU. DiEM25 staat voor Democracy in Europe Movement 2025. Bedoeling is om Europa weer democratisch te krijgen tegen 2025. Tegen dat jaar moet Europa weer democratisch zijn, of anders bestaat het niet meer, volgens de beweging.

Voortrekker van de DiEM25 is de voormalige Griekse minister van Financiën Yianis Varoufakis. De beweging is een kolfje naar zijn hand: een grassroots beweging die van onder af een en ander in beweging moet zetten en die vooral moet aantonen dat hij gelijk had toen hij tijdens zijn ambtstermijn liet zien hoe ondemocratisch Europa te werk gaat, voornamelijk dan wat de werkzaamheden van de Eurogroep betreft.

Afgelopen donderdag hield de plaatselijke afdeling van DiEM25 op Aegina een bijeenkomst onder de titel: “Het Europa dat we kenden, wordt afgebroken. Wat nu?”. Er zou plaats worden gemaakt voor discussies, en Yianis Varoufakis zelf zou er ook zijn. Logisch ook: hij heeft zijn buitenverblijf op Aegina. Reden genoeg voor mij om even de oversteek te maken vanuit Piraeus na mijn werk. Ik hoopte dat ik wat tijd zou krijgen om met Varoufakis een keer van gedachten te wisselen en hem een paar vragen te stellen in een ontspannend kader.

Ontspannen was het allemaal wel: de bijeenkomst werd georganiseerd in een strandbar op een tiental kilometer van de haven van het eiland. In een paar strandstoeltjes zaten de mensen van DiEM25, en elk van hen kwam even aan het woord. Van de meer bekende gezichten (voor mij althans), zag ik Sandro Mezzadra uit Italië, Luis Martin uit Spanje en Srećko Horvat uit Kroatië. Er zaten ook minder bekende gezichten tussen, zoals een afgevaardigde van de Nuits Debout beweging in Frankrijk. Het lijkt er een beetje op dat DiEM25 bij het soort acties als die Nuits Debout toch telkens betrokken is. Vermoedelijk waren ze allemaal op Aegina voor brainstorming sessions met Varoufakis.

Voertaal voor de avond, was het Grieks, en het publiek had na een korte voorstelling van het panel de kans om een paar vragen te stellen. Een en ander werd in strakke banen geleid door Kostas Efimeros, de stichter van The Press Project, een site die probeert onafhankelijk nieuws over Griekenland te brengen in het Grieks en in het Engels. Omdat alles vaak van het Engels naar het Grieks moest worden vertaald, ging de schwung al gauw uit, wat de avond niet meteen erg boeiend maakte.

Het werd duidelijk dat de meeste mensen toch wel om Varoufakis waren gekomen (ik pleit schuldig), en hij was dan ook degene die het vaakst aan het woord kwam. Niet dat hij de avond monopoliseerde: hij gaf het woord aan zijn collega’s als die beter op de hoogte waren van een aantal problematieken die door het publiek werden aangekaart (zoals de vluchtelingenproblematiek). Voor mij was het overigens de eerste kennismaking van nabij met Varoufakis, en wat je van de man ook denkt: hij heeft een enorme uitstraling en een sterk charisma.

Foto: Lizzy Koster

Nog voor de avond begon stond hij iedereen te woord, en ook zijn vrouw mengde zich (zij het met iets meer afstand) tussen de aanwezigen. Ik kreeg even te kans om een paar woorden te wisselen, maar de vragen die voor hem had genoteerd, zal ik wellicht via een email-interview beantwoord zien.

Laat ik het eerst even over de avond zelf hebben. Naar mijn gevoel werd er heel theoretisch gesproken, en ik kreeg niet meteen het gevoel dat de vraag in de titel “wat nu?” zou worden beantwoord. Inderdaad: nog maar eens werd gezegd dat het echt nodig is om Europa meer democratisch te maken en DiEM25 wil er voor ijveren dat de beslissingen van de Eurogroep openbaar worden gemaakt. Maar HOE dat allemaal moet gaan gebeuren, dat bleef toch wel grotendeels achterwege. Er werden wel een paar interessante zaken gezegd. Zo nam Varoufakis de gelegenheid te baat om te weerleggen dat hij de Griekse economie schade zou hebben toegebracht. Die schade werd door de voorzitter van de Griekse Nationale Bank, Yiannis Stournaras, op 86 miljard euro geschat (toevallig het bedrag van het derde hulppakket). Een bedrag waar Klaus Regling, voorzitter van het ESM, in een interview nog een ongefundeerd schepje bovenop deed: Varoufakis zou de Griekse economie 100 miljard euro hebben gekost. Volgens de voormalige minister van Financiën was dat niet het geval, want:

• de Griekse economie had geen duit geleend tijdens zijn ambtstermijn en had dus geen extra schulden gemaakt,
• na de eerste 6 maanden van 2015 tekende het budget een klein primair surplus op,
• het was niet de Griekse minister van Financiën die de banken had gesloten en de capital controls had ingesteld: dat hebben de Europese partners gedaan.

Wie me ook aangenaam verraste, was Srećko Horvat, die duidelijk over een aantal dingen had nagedacht. Dat had ik al gemerkt toen hij bij de VRT langs was gekomen vorig jaar. Horvat gebruikte een grap uit de communistische periode van Joegoslavië waarin de vraag werd gesteld: “Welke thee moeten we drinken? Russische of Chinese?”. En het antwoord was: “drink koffie”. Horvat vindt dat we niet moeten kiezen tussen een Trump of Clinton, of tussen andere alternatieven die geen oplossing bieden. We moeten kiezen voor iets radicaal nieuws en anders.

Wat dat nieuwe en andere dan wel moet zijn, daar kreeg ik geen antwoord op. Maar de afgevaardigden van DiEM25 gaven zelf de indruk dat ze er ook nog naar op zoek zijn, en dat ze hoopten op contacten met verschillende mensen tot een conclusie of een oplossing te komen. Of een gesprek op een strand op een Grieks eiland, hoe idyllisch ook, daartoe kan leiden, betwijfel ik. De vragen die vanuit het publiek kwamen, waren namelijk heel gevarieerd, maar waren toch vooral vragen van mensen die op zoek waren naar een oplossing en die hoopten dat die oplossing zou komen van DiEM25. En die kwam dus niet. Varoufakis en de zijnen hebben het antwoord niet klaar. En zijn zeker ook niet bereid om het leiderschap op te nemen van iets nieuws, daar is het nog te vroeg voor.

Het idee dat je Europees moet gaan denken om Europa te redden, is best wel interessant en zinnig. Er werd gezegd dat de bewegingen van de voorbij jaren in Europa: de indignado’s, de occupy-bewegingen, de protesten op Syntagma, eigenlijk niet hadden gefaald maar de weg naar iets anders hadden getoond. Het niveau van de bijeenkomst zelf bleef me toch te theoretisch, te academisch ook. DiEM25 formuleert ideeën die moeten worden uitgevoerd door doeners. En voorlopig is nog niet duidelijk waar die doeners moeten worden gevonden. Ik meende ze niet te ontwaren op Aegina.

Tijdens de avond werd duidelijk dat DiEM25 verder kijkt dan enkel een beweging te blijven: het zou de bedoeling zijn om een politieke partij te worden op Europees niveau. Buiten Griekenland schijnen er al stappen in die richting te worden genomen en ik heb de indruk dat DiEM25 populairder is buiten Griekenland dan er binnen. Om de een of andere reden komt het hier niet meteen van de grond (behalve dan misschien in Aegina, wellicht vanwege de Varoufakis factor). Als ik afga op de reacties van vele bekenden, dan zien ze Varoufakis als iemand die het geprobeerd heeft, maar heeft gefaald. Wat velen doet afhaken. De creatieve onduidelijkheid waarvoor Varoufakis tijdens zijn ambtstermijn ging, zouden ze ook zien bij DiEM25.

Opvallend voor mij was ook het feit dat Varoufakis de band met SYRIZA niet heeft doorgeknipt. Hij is zeker nog on speaking terms met Tsipras. Een van de gasten in het publiek, was Charis Golemis, de ouderdomsdeken van Synaspismos – de voornaamste partner in de coalitie die SYRIZA is. Golemis kwam het beleid van SYRIZA verdedigen, iets wat voor vele Grieken nu net onverteerbaar is geworden. Hoe kan net SYRIZA het onverdedigbare verdedigen? De positie van Varoufakis staat daarmee toch in fel contrast met die van Zoe Konstantopoulou, de voormalige parlementsvoorzitster. Die kan met geen enkel SYRIZA-lid nog door de zelfde deur. Misschien kan ze dat nog wel met Varoufakis, maar beiden bundelen voorlopig hun krachten niet.

Na de sessie probeerde ik Varoufakis nog even te strikken. Er waren tientallen dingen die ik hem wilde vragen, maar iedereen moest natuurlijk even met hem komen praten. En als een heuse gentleman gaf hij iedereen zijn tijd en toonde hij zich oprecht geïnteresseerd in de vragen die kwamen. Ik moest het dus beperken tot 2 vraagjes. En ik besloot dan maar om in te zoomen op de politieke dimensie die hij aan DiEM25 wil geven. Ik vroeg hem hoe hij de kansen inschat in Griekenland, waar het grootste deel van de bevolking zich heeft afgekeerd van de politiek, net omdat de uitslag van een verkiezing geen enkele verandering in het gevoerde beleid laak te kunnen teweegbrengen. Met een optimisme eigen aan een politicus, meende hij dat de mensen wel zouden komen opdagen, ze hadden dat namelijk gedaan om hun wil te uiten tijdens het referendum waarbij meer dan 62% van de stemgerechtigden was komen opdagen. Toen ik hem zei dat bij de vorige parlementsverkiezingen in september 2015 de meeste mensen wel thuis waren gebleven, riposteerde hij door te zeggen dat het feit dat iemand niet komt stemmen, daarmee een politiek statement maakt. Die mensen zouden dus wel naar het stemlokaal trekken als er een alternatief wordt aangeboden. Toen ik hem vroeg of hij aansluiting wenste te zoeken met de vele solidariteitsinitiatieven die zijn opgerichtom de crisis het hoofd te bieden (vooral dan in Griekenland), dan was het antwoord negatief. Het is niet de bedoeling van DiEM25 om overlevingsstrategieën te verzinnen, maar om een radicaal andere koers te zoeken. Varoufakis kan dat natuurlijk gemakkelijk vanuit zijn comfortabele villa op Aegina, dan iemand die niet meer kan rondkomen. Daar moest ik het mee doen.

Een interessante avond was het zeker. En Varoufakis heeft zeker wat te vertellen, en lijkt het hart ook wel op de juiste plaats te hebben. Maar toch kan ik me niet van indruk ontdoen dat het allemaal te celebraal is om brede lagen van de bevolking aan te spreken. Maar tegelijk heb ik toch ook het gevoel dat DiEM25 zijn nut heeft. Misschien jagen ze iets utopisch na, maar in de geschiedenis van de mensheid zijn wel anderen beschuldigd geweest van utopische waanbeelden die het uiteindelijk toch hebben gehaald. En dus is dat optimisme van Varoufakis misschien wel begrijpelijk.