Tijdens een persconferentie op 15 juni klonk het nog dat het land klaar was voor het brandseizoen. Er was heel wat werk verricht, aldus de minister en vice-minister van Civiele Bescherming. En we konden rekenen op heel wat steun vanuit de lucht, mocht er brand uitbreken.

Meer dan 100.000 hectare in de as gelegd.

Het volstond jammer genoeg niet. Griekenland heeft de grootste bosbranden in de recente geschiedenis doorgemaakt. Ongeveer 100.000 hectaren bos zijn in de vlammen op gegaan. Het grootste deel daarvan stond in Noord-Evia, maar er waren ook grote branden in de buurt van Olympia op de Peloponnesos, en in de Mani. En ten noorden van Athene, rond Varibombi, is de laatste groene long van Athene in de vlammen opgegaan. De branden doen denken aan de grote ramp van 2007, toen de Parnithaberg in brand stond en toen eveneens grote delen van de Peloponnesos ten prooi vielen aan het vuur. Toen kwamen er heel wat mensen om.

De talrijke branden ontstonden na een langere periode van intense hitte die erg ongewoon is. Voor de branden uitbraken, had ik de stad al achter me gelaten en was ik verkoeling gaan zoeken op een eiland. Gelukkig zijn er geen mensen omgekomen door het vuur. Er waren wel 2 doden te betreuren: 1 brandweervrijwilliger die met zijn motorfiets tegen een (door de brand) omgevallen elektriciteitspaal reed en daarbij zwaar gewond werd en in het hospitaal overleed, en 1 chauffeur van een bulldozer die probeerde een brandgang te graven en daarbij in een ravijn reed.

Toen de huidige regeringspartij in de oppositie zat, had ze heftige kritiek op de toenmalige SYRIZA-regering die niet op tijd het dorp Mati wist te evacueren, waardoor er in de zomer drie jaar geleden 102 doden vielen. Dat verklaart wellicht de aanpak van de regering dit jaar: evacueren.

Via het noodnummer 112 volgende de evacuatiebevelen elkaar in snel tempo op. Maar of dat de juiste aanpak is voor deze bosbranden? Dorpelingen die het bevel opvolgden en zich uit de voeten maakten, zagen hun dorpen in de asse gelegd worden. Anderen, die het evacuatiebevel negeerden, bleven strijden tegen de vlammen met alle middelen die ze hadden: takken om de zuurstof uit de brand te kloppen, graafmachines, tractoren en kettingzagen om brandgangen te maken zodat het vuur zich niet kon uitbreiden. En in de meeste gevallen wisten zij het vuur te stoppen en in ieder geval hun huizen van de brand te redden.

Kritiek

Maar overal hoorde je dezelfde kritiek: we voelen ons in de steek gelaten. Er was vaak geen brandweer te bekennen en velen hoopten dat het vuur vanuit de lucht zou kunnen worden geblust, met blusvliegtuigen of blushelikopters. Hoe dat komt, is niet zo eenvoudig uit te leggen.

Er waren uiteraard heel wat branden tegelijk uitgebroken. Op bepaalde dagen wel 100 branden. En dan moet je natuurlijk prioriteiten gaan stellen. En misschien is het daar fout gegaan? De brand in Varibombi dreigde de noordelijke voorsteden van Athene te bereiken, dus het is begrijpelijk dat daar veel middelen werden ingezet. Of die middelen ook op een ethische manier werden ingezet, is betwistbaar. In het gebied ligt namelijk het buitenverblijf van de vroegere koninklijke familie Glücksburg: Tatoi. Dat domein werd jarenlang verwaarloosd, maar in het voorjaar was er een investeringsplan goedgekeurd waarbij het domein als museum zou worden gebruikt, maar waar ook ruimte zou zijn voor landbouwtoerisme, ontspanning en sport. En volgens critici zou de regering er alles aan gedaan hebben om het domein te beschermen voor de brand, om zo deze investering te redden.Daardoor zouden er niet voldoende middelen beschikbaar zijn geweest om andere branden te blussen.

Er zijn ook geruchten dat politici die een dure villa in de noordelijke voorsteden hebben, een soort van privé-brandweerdienst hadden. De video van de openbare omroep ERT hieronder lijkt dit soort geruchten te bevestigen. Van zodra de camera een brandweerwagen op het domein van de villa in beeld brengt (het is niet duidelijk van wie de villa is), komt er een opmerking dat de beelden live gaan.

Of wat te denken van deze video, waarin een bewoner van Gortynia, in het noordwesten van de Peloponnesos in tranen uitbarst terwijl hij zegt dat hij de brigadier in Tripoli had gebeld om te vragen of ere en blusvliegtuig kon komen om de brand in het dorp nabij Neochori te blussen. Dat bleek niet mogelijk en de brigadier zou aan de telefoon gevraagd hebben of de bewoner misschien een politieke connectie had zodat er een brandweerwagen kon worden gestuurd.

Of dit echt gebeurd is, is moeilijk na te gaan. In ieder geval kwam er een paar dagen na dit fragment een bericht van de advocaat van de man in de video waarin werd gezegd dat hij zijn verklaringen intrekt. Hoe het ook zij, er hangt hier een geurtje aan.

Het was ieder geval duidelijk dat de Griekse brandweer niet tegen de taak opgewassen was. De brand op Noord-Evia woedde 9 dagen, die op de Mani zelfs langer, en die in de Peloponessos eveneens. De Griekse regering diende hulp in te roepen vanuit het buitenland, en die kwam er in het kader van een EU-samenwerkingsverdrag. We zagen brandweerlieden met materieel komen vanuit Roemenië, Slovakije, Frankrijk en Groot-Brittanië, maar ook uit landen van buiten de EU, zoals Rusland, Oekraïne, Koeweit en Egypte. In totaal hebben 22 landen geholpen om de branden in Griekenland onder controle te krijgen.

Bij aankomst bleek hoe pover de het met de Griekse brandweer is gesteld. De buitenlandse ploegen waren veel beter uitgerust. De Griekse manschappen zijn allemaal ouder, en hun materieel is verouderd. Als je zag wat bijvoorbeeld de Roemenen en de Slovaken hadden meegebracht, dan voelde je toch een zekere schaamte. En hier mag je toch wel met de vinger wijzen naar de opgelegde “structurele hervormingen” die Griekenland de voorbije 10 jaar moest doorvoeren. Bezuinigen. Griekenland mocht kiezen waar het bezuinigde en daar zagen we het resultaat van. Ondertussen worden de Brusselse teugels wel wat gevierd, maar we worden nu geregeerd door een marktvriendelijke hervormer die ook niet gewonnen is voor investeringen in openbare diensten, zoals brandweer. Nee, Griekenland heeft heel wat geld uitgegeven aan gevechtsvliegtuigen en fregatten, maar daarmee ga je geen branden blussen.

Bosbeheer vroeg in november 2020, toen de begroting voor 2021 moest worden opgesteld, een budget van 17,7 miljoen euro aan de overheid. Daarvan werd 1,7 miljoen euro toegewezen. Dat is minder dan de mislukte grap die de Atheense Great Walk gekost heeft. Het toont waar de proriteiten liggen.

Vice-minister van Civiele Bescherming, Nikos Chardalias, gaf tijdens de branden regelmatig persconferenties, hoewel je eigenlijk meer kon spreken van een one-man show. Er mochten geen vragen worden gesteld, zodat de man kon zeggen wat hij wilde. Zoals bijvoorbeeld het feit dat Griekenland relatief gesproken de grootste vloot van brandweervliegtuigen heeft. 74 zo waar volgens milieuminister Skrekas! Hoewel, het zijn er 73 volgens Chardalias. Van die 73 zijn er 67 blusvliegtuigen. Daar zijn er permanent 6 of 7 van buiten gebruik, omdat die moeten worden nagekeken of hersteld. 20 blusvliegtuigen blijven gestationeerd in de regionale basissen. Dat betekent dus dat er ongeveer 40 blusvliegtuigen ter beschikking staan, maar slechts 20 kunnen tegelijk vliegen. Om de communicatie even te doorprikken: er vliegen slechts 20 van de 74 blusvliegtuigen tegelijk uit. Geen wonder dat heel wat mensen voor de camera’s zeiden dat ze geen blusvliegtuigen hadden gezien. En blusvliegtuigen kunnen niet worden ingezet wanneer de rookontwikkeling te groot is. Dan kan de brand enkel worden bestreden met helikopters.

Oorzaken?

Er is heel wat te doen geweest over de oorzaak van deze branden. Tijdens een persconferentie (met voorop gescreende vragen en zonder de aanwezigheid van al te kritische pers) wees premier Mitsotakis naar de klimaatverandering en naar de opwarming. Eind juni hadden we al een hittegolf met temperaturen rond de 40 graden, en eind juli gebeurde dat nog een keer, maar dat is niet de reden waarom de branden ontstaan. Dat kan wel een reden zijn waarom ze snel uitbreiding nemen, hoewel het vrij windstil was toen de branden uitbraken.

Er wordt steevast met de vinger gewezen naar brandstichters. Om dat verhaal kracht bij te zetten, krijgen we berichten te lezen van ouderlingen die hun vuilnis of oude takken in hun tuin verbranden. Bij de grote brand eind mei van dit jaar, zou een imker verantwoordelijk zijn geweest. Ik ga het niet betwisten, maar iemand die afhankelijk is van bomen en bloesems voor zijn inkomen, zal toch echt wel voorzichtig zijn, zou je dan denken.

Kan het zijn dat er pyromanen aan het werk zijn geweest? Dat kan niet worden uitgesloten. Die heb je overal, maar die kunnen onmogelijk alle branden hebben aangestoken.

Is het een verhaal van persoonlijke verantwoordelijkheid? Zeker wel: je gooit tijdens de Griekse zomer niet achteloos een brandende sigaret weg. Je laat geen vuilnis in de natuur rondslingeren. Maar jammer genoeg gebeurt het allemaal nog wel.

Maar de oorzaak moet toch ook worden gezocht bij de preventie. En eigenlijk moeten we daarvoor een heel eind terug gaan in de tijd. In 1998 schafte de toenmalige PASOK-regering onder leiding van Kostas Simitis de bosbrandweer af. Er was nog 1 brandweercorps, dat zowel branden in bebouwd gebied als in de natuur diende te bestrijden. Maar dat zijn twee verschillende soorten branden. Er is bij die reorganisatie heel wat kennis verloren gegaan.

Zoals ik hierboven al vermeldde, is het natuurlijk ook een kwestie van budget. Omdat dat steevast erg laag lag, wordt er al jaren te weinig gedaan aan preventie op de grond. Er worden niet voldoende brandgangen aangelegd in bebost gebied, en dorre takken en bladeren worden ook niet geruimd. En gezien we nu met klimaatverandering te maken hebben, zal dat in de toekomst meer dan nodig zijn.

Het is nog maar de vraag of de regering lessen gaat trekken uit de ervaring van dit jaar, en of er wezenlijk iets zal veranderen. Na de dodelijke brand in Mati in 2018 had de toenmalige regering Tsipras een rapport laten opstellen waarin de oorzaken van de brand werden bestudeerd, maar waarin ook suggesties werden gemaakt om dergelijke branden in de toekomst te voorkomen. Zoals uit dit heel interessante stuk (in het Engels – het is de moeite van het lezen waard) blijkt, heeft de huidige regering dit rapport naast zich neergelegd.

Maar er zijn nog andere factoren die een rol spelen. Er is een wetgeving die de bossen beschermt, maar er zijn altijd uitzonderingen voor bepaalde bedrijven die in bosrijk gebeid operationeel zijn. En dan zijn er nog de Natura-gebieden die niet worden beschermd zoals de Europese richtlijnen het voorschrijven. Eerder dit jaar heeft de regering een wet gestemd die investeringen toelaat in die Natura-gebieden. En om welke investeringen gaat het dan? Voornamelijk windturbines die groene energie moeten opwekken. Er gaan geruchten de ronde dat de bossen in Evia worden platgebrand om plaats te maken voor windturbines. Twee jaar geleden is een groot deel van Zuid-Evia in de asse gelegd, en laten daar nu honderden windturbines staan.

Het is moeilijk te bewijzen of er een verband bestaat tussen de branden en het aanleggen van windmolenparken. Want dat is wat de regering sowieso wil doen: Mitsotakis heeft aangekondigd dat hij van Griekenland de groene batterij van Europa wil maken. Hij is op goede weg, want de elektriciteitsopwekking met ligniet is al flink teruggedrongen. Het is te begrijpen waar de argwaan vandaan komt: Energie en Milieu vallen onder hetzelfde ministerie in deze regering. En energiebedrijf Mytilineos heeft blushelikopters geleased voor de Griekse staat. Dat soort gebaren zijn meestal niet belangeloos…

Maar Greenpeace heeft in ieder geval aangegeven dat het verband tussen bosbranden en het installeren van windturbines een mythe is.

Wat in ieder geval heel duidelijk bleek tijdens deze branden: de coördinatie was erg pover. De regering klopt zichzelf op de borst dat ze goed werk heeft geleverd onder zeer moeilijke omstandigheden. Premier Mitsotakis heeft zich vorige week verontschuldigd, maar of dat voldoende zal zijn om de gemoederen te bedaren… De Griekse bevolking krijgt het gevoel helemaal alleen te staan in grote crisissen zoals deze. Komt daar nog bij dat de vrijwillige brandweer niet volledig is ingeschakeld, zoals hun voorzitter op TV kwam vertellen. En wat moet je denken van de ferrymaatschappij die mensen kwam ontzetten in Noord-Evia, maar wel pas nadat iedereen een ticket kocht. Het duurde even voor het bevoegde ministerie kon ingrijpen.

Toen de branden nog woedden, zei premier Mitsotakis dat het niet het moment was om te evalueren. Dat moment zou later komen. En blijkbaar kwam dat er op donderdag 12 augustus, toen een kleine regeringsherschikking werd aangekondigd. Niet dat er koppen zouden rollen. Dat soort dingen gebeurt namelijk zo goed als nooit in Griekenland. Een aantal mensen werd naar andere posten verschoven, maar over het algemeen blijft alles bij hetzelfde.

Behalve dan wat de regeringswoordvoerder betreft. De regeringswoordvoerster was heel erg afwezig tijdens de branden en zij mocht opstappen. Of er een verband is, is niet duidelijk. Opvallend: het is al de derde regeringswoordvoerder die opstapt of moet opstappen. Vier regeringswoordvoerders in minder dan 2 jaar. Het is duidelijk dat dit een regering is die volop inzet op communicatie. De inhoud is in ieder geval niet echt van het niveau dat je zou verwachten als je de communicatie volgt.

Hoe ziet de toekomst er uit?

Duizenden gezinnen zijn huis en/of inkomen kwijt door de branden. Zij zullen worden vergoed en die vergoeding zal er snel komen, aldus premier Mitsotakis. Die snelle uitkering zou een bewijs moeten zijn van een goed werkende overheid. Maar slachtoffers van het noodweer Iason wachten nog steeds op een vergoeding. Natuurlijk: toen stonden de internationale schijnwerpers minder op Griekenland gericht.

Hoe gaat de vergoeding werken? Huizen gaan een kleurcode krijgen, zoals dat ook het geval is bij aardbevingen. Als het huis helemaal is verwoest, krijgt het een rode kleur en kan de bewoner rekenen op een grotere vergoeding. Maar als de muren nog overeind staan, dan is het huis niet rood gekleurd. En wie de evacuatiebevelen niet heeft opgevolgd en geprobeerd heeft om zijn huis te redden, dreigt ook problemen te krijgen met de vergoeding. Dit gaat echt niet zo vlot verlopen als wordt beloofd.

In Noord-Evia leefden heel wat mensen van bijenteelt (de streek was goed voor 70% van de honingproductie in Griekenland) en van de landbouw en veeteelt. Dat is nu allemaal vernield en er dreigt niet meteen iets voor in de plaats te komen. Hoewel, hier heeft de regering een idee. Toerisme. Noord-Evia zou een toeristische trekpleister moeten worden. Hoe dat precies in zijn werk zal gaan, is niet duidelijk. Tenzij het om ramptoerisme gaat. Het kan inderdaad de plaatselijke gemeenschappen ten goede komen dat er mensen vakantie gaan doorbrengen in de streek, maar ik vermoed niet dat veel mensen zin hebben om geconfronteerd te worden met de sporen van de vernieling. Het gaat decennia duren vooraleer Noord-Evia hier van zal herstellen, als het al zal lukken.

En ondertussen zit iedereen bang af te wachten wat er gaat gebeuren tijdens de najaarsregens in de afgebrande gebieden. De vrees bestaat dat we overstromingen gaan hebben en dat er dan weer een hele andere ellende volgt.

Nee, de toekomst ziet er niet echt positief uit, maar als er dan toch 1 lichtpuntje was de voorbije week, dan is het de aankondiging van ELPE (Hellenic Petroleum) dat het bedrijf gaat stoppen met het boren naar fossiele brandstoffen in Epirus en de Peloponnesos.