23 juli 2018: een dag die Griekenland wellicht nooit zal vergeten. Rond de middag ontstaat een brand in Kineta, een dorpje aan het strand tussen Athene en Korinthe. De rookontwikkeling is zo erg dat de hemel in Athene helemaal geelbruin ziet. Vanop het terras van ons huis in Piraeus, is de rookpluim te zien (zie foto hierboven). Asse van de verbrande bomen valt op ons balkon. Dat was geleden van de zomer van 2007, toen de bomen op de Parnitha-berg de fik in gingen. Diezelfde zomer gingen ook grote stukken bos in de Peloponnesos in de vlammen op. 12% van de Griekse bossen gingen toen verloren, 337 dorpen werden vernietigd, 84 mensen kwamen om en 1600 mensen werden dakloos.

Het vuur in Kineta verspreidde zich razendsnel want er stond een stormachtige wind, maar omdat iedereen tijdig was verwittigd door de hulpdiensten raakte niemand in gevaar en vielen er geen slachtoffers. Heel wat mensen zochten hun heil in de zee, en sommigen probeerden met hun wagen de vlammenzee te onvluchten. Ze moesten daarvoor via de tolweg die Korinthe met Athene verbindt, want de oude weg tussen die twee steden was afgesloten door de brandweer. De publieke opinie was geschokt omdat Olympia Odos, het management van de tolweg, pas om 18u00 de tolpoorten opende zodat mensen gemakkelijker weg konden raken.

Rond datzelfde uur, 18u00, werd het ook duidelijk dat een brand die ontstond in Daou, aan de voet van de Pendeli-berg ten noordoosten van Athene, zich eveneens razendsnel aan het uitbreiden was richting oosten, naar de nederzettingen Neos Voutzas, Kallitechnoupoli en Mati. De brand was onstaan om 16u49 en had de kust bereikt om 18u40. Een afstand van iets meer dan 20 km op 2 uur tijd: dat moet inderdaad razendsnel zijn gegaan. De omvang van de brand was nochtans erg klein, zeker in verhouding met de branden van 2007.

Wat er sindsdien is gebeurd, is u allen wel bekend. Tientallen mensen kwamen om het leven, vooral in Mati. De teller staat op het moment van dit schrijven op 90, maar er zijn nog steeds vermisten, die vermoedelijk verdronken zijn nadat ze hadden geprobeerd hun heil te zoeken in zee. Velen waren naar Kokkino Limanaki gevlucht, een strandje waar ik meermaals ben gaan zwemmen om de hitte van de hoofdstad te ontvluchten. We hebben namelijk vrienden in Rafina, de kuststad net naast Mati, die gelukkig allemaal ongeschonden uit de brand zijn gekomen. Meer dan een beetje materiële schade aan hun huizen is er gelukkig niet. Ik kan nu al met zekerheid zeggen dat ik de komende 10 jaar niet meer op dat strandje zal zitten.

Hoe komt het echter dat er op zulke korte tijd, op een kleine oppervlakte, zo veel mensen om het leven zijn gekomen. Voor de duidelijkheid: in Kineta is niemand gestorven. Alle slachtoffers zijn in en rond Mati te betreuren. Het is een combinatie van factoren die tot die tragische resultaat hebben geleid.

• Wie ooit al een keertje door Mati en de omliggende dorpen heeft gereden, zal het al wel hebben gemerkt: het is een kluwen van smalle straatjes die zigzaggen door de naaldbossen. De reden? Er is zonder planning gebouwd in Mati. Vaak gaat het om buitenverblijven die illegaal zijn gebouwd. In de loop der jaren zijn sommige woningen geregulariseerd. Er is zelfs een heuse industrie ontstaan rond het regulariseren van illegaal gebouwde woningen. Je moet maar eens op zoek gaan naar Τακτοποίηση Αυθαιρέτων. Voor een prikje kan je je woning laten regulariseren en nadien betaal je ENFIA (de speciale belasting op onroerend goed) die iedereen nu moet betalen om op die manier het indrukwekkende primaire overschot te creëren. Maar dat is weer een ander verhaal.
• Preventie is ook een groot probleem in Griekenland: mensen ruimen kreupelhout en takken en onkruid op in hun tuin en gooien het op de openbare weg. Daarmee denken ze dat ze hun werk hebben gedaan en dat het nu aan de overheid is. “Waar is de overheid”, hoor je steevast na deze rampen. Maar er is wel degelijk een plan om kreupelhout en ander afval op te ruimen. Alleen moet je de gemeente bellen zodat het wordt opgehaald. En daar moet je voor betalen. En daar wringt het schoentje.
• Nog een aloud Grieks probleem: afval. Nog steeds vind je afval in bossen, op droge plaatsen. Bij hoge temperaturen kan het afval zorgen voor brandgevaar. Iedereen weet het. Velen lappen het advies aan hun laats.
• De voorbije decennia hebben politici van alle strekkingen een oogje toegeknepen en hebben ze toegestaan dat er illegaal wordt gebouwd. Niet alleen dat: vaak hebben politici zelf illegaal gebouwd, zoals de familie van de voormalige provinciegouverneur van Oost-Attica, die ook nog eens zijn “domein” illegaal had afgesloten, zodat 26 mensen de weg niet vonden naar het strand door de rook, en in elkaars omhelzing de dood tegemoet zagen.
• Er waren heel veel mensen in Mati op het moment van de brand. Velen beweerden dat ze niet werden gewaarschuwd, en dat zou wel eens waar kunnen zijn. Daar is de burgerbescherming en de brandweer in de fout gegaan. Mensen zijn in paniek in hun auto gestapt en wilden snel de brand ontvluchten. Maar op de smalle wegen van Mati geraak je al niet weg in normale omstandigheden. Het moet dus echt onmogelijk zijn geweest in de brand en de rook. Komt daar nog bij dat de politie de mensen die via Marathon Avenue (de weg die Athene met Marathon verbindt) via Mati stuurde en wellicht recht naar hun dood leidde.
• Diezelfde Marathon Avenue is naar aanloop van de Olympische Spelen verbreedt. Vroeger had je een baantje met 1 rijstrook in elke richting: nu heb je 2 rijstroken in beide richtingen met een vluchtheuvel in het midden. Die verbreding was nodig voor de marathonloop in 2004. Men heeft destijds snel veel groen aangelegd aan de zijkant van de weg, voornamelijk oleanders en naaldbomen, omdat die snel groeien. Nu zou je verwachten dat een brede weg, met 4 rijstroken in totaal, wellicht als brandgang kon functioneren, maar dat was niet het geval. Naaldbomen branden heel snel, en bij de hitte spatten de dennenappels open en worden de brandende pijnboompitten vaak tot 100 meter verder weggekatapulteerd, waardoor de brand zich nog sneller uitbreidt.
• Tijdens een ongemakkelijke persconferentie zei de minister voor Burgerbescherming Toskas (de man heeft ondertussen ontslag genomen) dat hij bewijzen had dat er brandstichting gemoeid was. Er zouden 13 brandhaarden zijn geweest op hetzelfde moment. Ondertussen is een gepensioneerde man aangehouden die afval in zijn tuin verbrandde in Daou. Dat zou misschien wel een aanleiding kunnen zijn geweest, maar dan is het toch vreemd dat de brand niet sneller onder controle te krijgen was. Nu is het wel zo dat bijna alle blusvliegtuigen elders waren ingezet, waardoor de coördinatie beter moest worden geregeld. En daar lijkt het fout te zijn gelopen: in Mati diende de brandweer, politie en kustwacht hun werk op elkaar af te stemmen, en dat zou niet zijn gebeurd. En dat zou een probleem zijn van de leiding en wellicht ook van de periferie en de regering. Maar die houden het er op dat ze eigenlijk niet echt fouten hebben gemaakt. Ze leggen de schuld bij de chronische problemen. Dat is iets wat de Grieken ondertussen niet meer pikken: SYRIZA (en ANEL) zijn ondertussen al ruim 3 jaar aan de macht en hebben de tijd gehad om een en ander te veranderen. Dat schijnt niet te zijn gebeurd.
• Hoewel we eerlijk moeten zijn: in september 2015 heeft de regering geprobeerd om illegaal gebouwde huizen te slopen in Mati. Op 28 september 2015 kwam daar een massale reactie van de buurtbewoners op. Uit angst voor de “politieke kost” werden de afbraakwerken tijdelijk gestopt.
• Op een moment dat Europa kreunt onder hoge temperaturen, wordt melding gemaakt van klimaatverandering. Maar dat is zeker geen oorzaak voor deze brand. Het is deze zomer niet warmer dan andere jaren. We zijn gewend aan sterke winden in de zomer, dus ook dat is niet ongewoon. De redenen moeten elders worden gevonden. In deze moest voormalig minister van Financiën Varoufakis ook zijn zeg hebben. U leest zijn analyse hier.
• Varoufakis heeft het over de bezuinigingen van de voorbije jaren, maar of dat echt een belangrijke factor is, weet ik niet. Griekenland heeft weliswaar gesneden in de lonen van de brandweerlui: sommigen betalen een deel van hun uitrusting uit eigen zak. Maar in vergelijking met andere landen, geeft Griekenland meer uit aan de brandweerdiensten. Griekenland heeft een groot korps van professionele brandweerlieden. De besparingen hebben zeker geleid tot problemen met het onderhoud van het materiaal, vooral de brandweerwagens. Maar zelfs als alle brandweerwagens operationeel waren geweest, zouden die niet kunnen ingezet worden in dit geval, net vanwege de morfologie van het terrein. Door de hoge windsnelheden (tot 124 km/u) konden de blusvliegtuigen niet uitrukken. Ik ben van mening dat de bezuinigingen hier geen bepalende factor zijn geweest. Een groter probleem is dat in 1998 werd besloten om bosbeheer onder de controle van de brandweer te brengen. Vroeger waren er in feite 2 korpsen: een brandweer voor bosbranden en een brandweer voor stadsbranden. Beide soorten branden moeten op een andere manier worden benaderd, en de kennis van de bosbranden zou bij de samensmelting van de korpsen grotendeels zijn verloren gegaan.

Ondertussen probeert de politieke oppositie munt te slaan uit de kwestie. Het is een feit dat de regering de kwestie niet goed heeft benaderd. In een persconferentie 10 dagen geleden zei de bevoegde minister dat hij geen fouten kon vinden. Het duurde eveneens 10 dagen voor de premier naar de plaats van de ramp ging. De regering toonde zich ook heel kleintjes in de reactie op kritiek. Zo werd er op de televisiezender SKAI heel expliciet kritiek gegeven, waarop de regeringspartijen SYRIZA en ANEL een boycott tegen de zender afkondigden. Nu is SKAI zeker niet meer de zender die het 10 jaar geleden was, maar je kunt je toch afvragen of regerende partijen in een dergelijke periode niets beters te doen hebben.

Of de oppositie ook kan scoren, is nog af te wachten. De vorige dodelijke bosbranden in 2007 gebeurden onder leiderschap van Kostas Karamanlis, van Nea Dimokratia. En in 2007 klonkt dezelfde kritiek op de toenmalige regering als degene die we nu horen. Er lijkt niet echt iets te veranderen in Griekenland.

Ondertussen doen er allerlei indianenverhalen de ronde. Zo werd gezegd dat de brand in Kineta zou zijn aangestoken omdat men er wellicht windmolens wil gaan bouwen. Anderen hebben het over de aanwezigheid van bauxiet in de grond van Mount Geraneia nabij Kineta, waar een bedrijf zou op zitten azen. Of dat klopt, zullen we waarschijnlijk zien als er effectief wordt gedolven naar bauxiet.

U heeft wellicht foto’s gezien waarop te zien was dat het aluminium van de velgen van de auto’s in Mati was gesmolten. Aluminium smelt bij een temperatuur van zo ergens rond de 650 graden celsius. Sommigen geloven niet dat die temperaturen door de brand zelf zijn veroorzaakt. Ze worden volgens hen veroorzaakt door een Directed Energy Weapon (u zoekt het maar op, ik ga er niet naar linken). Onder de believers: Dimitris Yannopoulos, voormalig perswoordvoerder van Yianis Varoufakis. En ook de onderdirecteur van EYDAP, de Atheense watermaatschappij, eveneens parlementslid voor ANEL, een partij die gelooft in het bestaan van HAARP. Tsja…

Tenslotte nog een woord over hulpverlening. Het meest positieve aan de bosbranden, was de reactie van vrijwilligers die massaal medicijnen, kledij en voedsel inzamelden voor de overlevenden van de branden. Ondertussen zijn de eerste noden gelenigd, maar er is geld nodig voor de wederopbouw. Of Mati als dorp opnieuw zal worden opgebouwd, is op dit moment niet zeker. Maar mensen die hun huizen kwijt zijn, moeten wel verder.

De stichting Stavros Niarchos heeft al laten weten om 25 miljoen aan de brandweer te geven. De stichting is ook al verantwoordelijk voor voedselbedelingen aan arme kinderen in de scholen. Ze heeft ook de aankoop van nieuwe ziekenwagens bekostigd, en nu dit. Waar de overheid te kort schiet, vult de stichting van een oligarch het gat. Ik weet niet of dat een goede evolutie is.

Motor Oil, een bedrijf in handen van de oligarchenfamilie Vardinoyiannis, zal de opbouw van een weeshuis in Mati bekostigen. Het bedrijf maakte dat bekend via de televisiezenders Star, eveneens in handen van dezelfde oligarchenfamilie. Waar zou Griekenland zijn zonder zijn oligarchen, nietwaar? Diezelfde oligarchen waar SYRIZA de strijd zou mee aan binden.

Vluchtelingen die in kampen zitten op het vasteland, zijn de eerste dagen hulp gaan bieden in Mati.

Verder zijn er campagnes om geld in te zamelen. De overheid heeft ook een rekeningnummer geopend.

• De NGO Desmos zamelt spullen in voor de slachtoffers. Meer info op hun website.
• De gemeente Rafina-Pikermi zamelt geld in via het volgende rekeningnummer:
  PIRAEUS BANK
  Rekeningnummer: 5186092291418
  ΙΒΑΝ: GR20 0172 1860 0051 8609 2291 418
• Dokters van de Wereld doet iets gelijkaardigs:
  National Bank of Greece – IBAN: GR27 0110 1410 0000 1412 9611 217
  ALPHA BANK – IBAN: GR06 0140 1990 1990 0200 2002 401
  PIRAEUS BANK – IBAN: GR03 0172 0180 0050 1800 5706 640
• Het Griekse Rode Kruis:
  EUROBANK
  Rekeningnummer: 0026.0240.31.0201181388
  IBAN: GR6402602400000310201181388
• En tenslotte de overheid via de Bank of Greece:
  Rekeningnummer: 23/2341195169
  ΙBAN GR4601000230000002341195169
  Rekeninghouder: Υπουργείο Οικονομικών / Ministry of Finance
  BIC/SWIFT BNGRGRAA