Een paar dagen geleden heeft de Griekse Nationale Bank een rapport gepubliceerd: Monetair Beleid [hier terug te vinden in PDF formaat, weliswaar enkel in het Grieks]. Het is een rapport vol cijfers over de huidige economische toestand. Die toestand kennen we, en op basis van de cijfers maakt de Bank van Griekenland een voorspelling hoe de Griekse economie zal groeien de komende jaren. In het rapport wordt ook beschreven hoe de “structurele hervormingen” de economie weer overeind gaan moeten helpen. Het valt af te wachten hoe ver de bank er naast zal zitten. Als er me de voorbije jaren iets duidelijk is geworden, dan is het wel dat economie geen exacte wetenschap is. Misschien omdat de menselijke factor nooit wordt meegerekend in allerlei modellen, dat kan ik niet meteen zeggen. Maar economische voorspellingen over Griekenland bleken de voorbije 6 jaren even accuraat te zijn als astrologische voorspellingen.

Dat betekent niet dat het geen interessant rapport is. Er wordt ingegaan op de manier waarop de internationale prijzen invloed hebben op de Griekse economie, en welke effecten de capital controls (nog steeds onverminderd van kracht) hebben gehad. Maar het is niet mijn ding, en zo velen anderen hebben het er al over gehad. Ik ben zelf nogal gevoelig voor de menselijke kant van de zaak, en van de ellende die de Griekse crisis en alle besparingen (of zijn het structurele hervormingen?) met zich mee hebben gebracht.

En wat dat betreft, is het rapport hallucinant. Voor wie Grieks leest: vanaf pagina 87 wordt gesproken over de gevolgen van de hervormingen in de gezondheidssector en de economische crisis hebben gehad op de gezondheid van de bevolking. De hervormingen hebben er voor gezorgd dat er meer controle kwam op de uitgaven van de ziekenhuizen (iets wat velen alleen maar kunnen toejuichen) en dat er meer automatisering werd ingevoerd. Fusies van ziekenhuizen moesten de kosten drukken, het voorschrijfgedrag van de artsen werd beter gecontroleerd, en er werd – waar mogelijk – gekozen voor het verstrekken van generieke geneesmiddelen. Er werd een eengemaakt primaire gezondheidszorgsysteem ingevoerd dat versnippering en verspilling moest tegengaan en waarin de patient centraal stond (en niet langer de leverancier van goederen).

Tijdens de regeerperiode van Antonis Samaras, hadden onverzekerden en zwakke bevolkingsgroepen nauwelijks nog toegang tot de gezondheidszorg, maar dat is sinds 2014 veranderd. Onverzekerden moeten worden opgevangen. Maar de nieuwe leenovereenkomst zegt dat er wel nog verder moet worden bespaard in de gezondheidszorg, en wel door nog meer controle op de openbare uitgaven, het prijsbeheer van farmaceutische producten en een  verbetering van het ziekenhuismanagement.

Toch is er al flink bespaard: in 2010 vormden de gezondheidsuitgaven nog 9,8% van het BNP, terwijl dat in 2014 nog 8,3% was (en dan mag je rekenen dat het BNP in die periode al met meer dan 20% gezakt was). In absolute cijfers: in 2014 werd nog 15,6 miljard euro uitgetrokken voor gezondheidszorg; een daling van 43,6% (of 6,8 miljard euro) in vergelijking met 2010.

In de periode 2010-2014 zakte de uitgaven van de gezinnen voor gezondheidszorg met 13,3%. Een daling die vooral te wijten is aan de verminderde inkomen van de Grieken. Tegelijk is er wel een toename in de uitgaven voor geneesmiddelen. Dat heeft te maken dat de privébijdragen voor geneesmiddelen de hoogte zijn in gegaan, maar ook dat heel wat mensen verkiezen om zelf medicijnen te kopen om een kwaal tegen te gaan, om zo geld voor de dokter uit te sparen. De Griekse statistische dienst ELSTAT heeft vorig jaar uitgevogeld dat sinds 2009 een toename van 10,6% waar te nemen is in de uitgaven voor geneesmiddelen bij Grieken ouder dan 15 jaar. Toevallig is de reclame voor allerlei geneesmiddelen de voorbije jaren ook enorm toegenomen. Je kunt ook steeds meer en meer geneesmiddelen over de toonbank kopen. De OESO wil zelfs heel wat medicijnen aan die lijst toevoegen, iets waar de Griekse apothekers niet staan op te wachten.

Impact op de volksgezondheid.

Allemaal goed en wel maar wat is de impact van de crisis op de gezondheidszorg? Het BNP zakte in Griekenland met 26%, er zijn 1 miljoen minder werknemers dan in 2009, en de werkloosheid zweeft rond de 25%. De OESO berekende in 2016 dat de risico-indicator van relatieve armoede gestegen is van 12,2% in 2009 naar 15,8% in 2014. Voornamelijk kinderen zijn het slachtoffer en lopen meer risico op armoede of sociale uitsluiting. Deze bevinding, in combinatie met een zeer hoge werkloosheid onder jongeren (ongeveer 50%), vergroot de mogelijkheid dat de recessie
op lange termijn een enorme negatieve invloed zal hebben op zowel het menselijk kapitaal als de welvaart van de nieuwe generaties.

Hoewel de literatuur aantoont dat een economische crisis een negatief effect heeft op de eetgewoontes van een bevolking, blijkt dat in Griekenland nogal mee te vallen. Toegegeven, het percentage rokers is nog steeds hoog, maar er is een daling in het alcoholgebruik (Grieken zijn geen zware drinkers en door de BTW wordt de drank steeds maar duurder). Er is verder ook een daling waargenomen in de dagelijkse consumptie van vers fruit (van 60,7% in 2009, naar 54,6% in 2014)  en van verse groenten  (van 63,8% in 2009, naar 62,0% in 2014). De Griekse traditie in de voeding blijft zeer sterk doorwerken, blijkbaar. Obesitas blijft echter nog wel hoog in Griekenland: 19,6% van de bevolking boven 15 jaar sukkelt er mee.

Maar waar de crisis echt wel voor problemen zorgt, is bij de chronische ziektegevallen: die stegen van 39,7% in 2009 naar 49,3% in 2014. Ook heeft de crisis er voor gezorgd dat steeds meer mensen hun activiteiten beperken als gevolg van gezondheidsproblemen (Index Global Activity Limitation Indicator) van 22,8% in 2009 naar 29,8% in 2014.

Opmerkelijk is de bevinding dat de fysieke gezondheid van kinderen nadelig wordt beïnvloed door de economische crisis. Het percentage van kinderen met laag geboortegewicht (minder dan 2,5 kilo) is in Griekenland gestegen met 19% in de periode 2008-2010. De daling wordt geassocieerd met lange termijn negatieve effecten op de gezondheid en ontwikkeling van kinderen.
Volgens gegevens gepubliceerd door ELSTAT is de kindersterfte gestegen van 2,65/1000 in 2008 naar 3,75/2000 in 2014. De stijging wordt toegeschreven aan een stijging van ongeveer 10% van de kindersterfte van babies onder 1 jaar en ook aan de daling van de geboorten met 22,1% in de bovengenoemde periode. In het bijzonder, waren er 92.149 geboorten in 2014, in vergelijking met 118.302 in 2008 (u heeft de cijfers ongetwijfeld ook in mijn boek gelezen). Hoewel deze cijfers niet rechtstreeks kunnen worden toegeschreven aan de economische crisis, is de omkering van de trend in kindersterfte in vergelijking met het verleden, toch onrustwekkend.

De effecten van de crisis op de psychische gezondheid, zijn dan weer verpletterend. Er is een sterke toename van zware depressie waargenomen van 3,3% in 2008tot 6,8% in 2009, en van 8,2%  in 2011 tot 12,3% in 2013. Zoals blijkt uit gezondheidsonderzoek gegevens van ELSTAT, zei 4,7% van de bevolking ouder dan 15 jaar in 2014 dat ze last had van een depressie, in vergelijking met 2,6% in 2009.

Volgens gegevens van de OESO had in 2013 slechts 79% van de Griekse bevolking een ziekteverzekering. Het percentage onverzekerden was de hoogste van de ganse OESO en was toe te schrijven aan de hoge langdurige werkloosheid en aan de financiële zwakte van zelfstandigen die hun verzekeringsbijdragen niet kunnen betalen. Ondanks de inspanningen om medische hulp te verstrekekn aan de onverzekerde bevolking, is het aandeel van mensen (vooral ouderen) die niet aan hun gezondheids- en medische behoeften kunnen voldoen, gestegen als gevolg van financiële problemen. 1 op de 6 Grieken met een laag inkomen verklaarde in 2013 dat hij niet in staat was om aan zijn medische behoeften te voldoen als gevolg van economische problemen.

Nog barre cijfers uit de gezondheidsenquête uit 2014 van ELSTAT (2015):

• 13,9% van de bevolking boven de 15 kon zich geen medische zorg of behandeling veroorlogen
• 15,4% van de bevolking boven de 15 kon geen tandheelkundige zorg of behandeling betalen
• 4,3% van de bevolking boven de 15 kon zich geen geestelijke gezondheidszorg veroorloven
• 11,2% van de bevolking boven de 15 had geen geld voor de geneesmiddelen die door de arts waren voorgeschreven.

Door de crisis is het aantal vrijwillige sociale klinieken (zoals beschreven in mijn boek) in veel stedelijke centra toegenomen. Aanvankelijk moesten die voorzien in de behoeften van de onverzekerde immigranten, maar geleidelijk aan zoeken meer en meer onverzekerde Grieken hun toevlucht tot deze klinieken.

Tijdens de crisis is er ook een daling van het aantal patiënten in privéklinieken merkbaar. Meer en meer mensen zoeken hun toevlucht tot de openbare ziekenhuizen (van 1,6 miljoen in 2009 tot 2,5 miljoen in 2014). Door deze toename en door de besparingen ontstonden er vertragingen bij de levering van medische zorg versterkt door het ontbreken van adequate gespecialiseerd personeel. Zoals blijkt uit het gezondheidsonderzoek van ELSTAT in 2014:

• kreeg 13,1% van de bevolking boven de 15 geen of te late verzorging als gevolg van lange wachtlijsten
• had 6,1% van de bevolking problemen bij het vervoer, gezien de afstand naar een gefuseerd ziekenhuis te groot was geworden (ik herinner me een familie uit Sparta in een ziekenhuis in Athene, omdat er op de hele strook van 275km geen enkel ander ziekenhuis een spoeddienst had)
• kreeg 9,4% van de bevolking boven de 15 geen verzorging als gevolg van gebrek aan artsen en specialisten.

Hoewel er volgens de Griekse Nationale Bank nog niet genoeg tijd is verstreken om duidelijke gevolgen te trekken uit de crisis en om te zien hoe fel de impact is, wordt toch al duidelijk dat er een toename kan worden verwacht van chronisch zieken, als gevolg van: a) dalende vraag naar medische diensten te wijten aan een lager inkomen, b) toegenomen angst, c) de vaststelling van minder gezond leven en d) de mogelijke afbraak van de aangeboden gezondheidsdiensten.
Als de gezondheidstoestand van burgers, zoals blijkt uit de indicatoren, zal blijven verslechteren, zullen de zorguitgaven naar verwachting toenemen in de toekomst, met een overeenkomstige last voor verzekeringsfondsen. Bovendien kan een verslechtering van de volksgezondheid leiden tot verliezen van werkuren en tot dalende arbeidsproductiviteit.

De Nationale Bank vindt dan ook dat er een beleid moet komen dat zich meer zal richten op betere afstemming en versterking van de effectiviteit van de gezondheidsdiensten en minder op verdere bezuinigingen op de overheidsuitgaven. De kwaliteit van de gezondheidszorg moet verbeteren en de hele bevolking moet worden afgedekt, in het bijzonder de onverzekerden en kwetsbare sociale groepen die het meest getroffen zijn door de economische crisis.

Geen prettige lectuur, maar toch wel overtuigend als ze komt van een instituut als de Nationale Bank, die ook de financiële kost van de crisis in de gezondheidszorg bekijkt.