Het nieuws is al een paar dagen oud, maar ik weet niet in hoeverre het is opgepikt. Op 5 november publiceerde de nieuwe Europese Commissaris voor de Mensenrechten, Dunja Mijatović (de voormalige Griekse minister voor Migratie Yiannis Mouzalas – ondertussen blijkbaar van de aardbol verdwenen – was eveneens kandidaat voor de positie), haar rapport over het bezoek dat ze aan Griekenland had gebracht in juni van dit jaar.

Het rapport gaat over 2 thema’s: ten eerste de opvang en integratie van migranten en vluchtelingen, maar ook asielzoekers in Griekenland, en ten tweede de impact van de economische crisis op het recht op gezondheidszorg en onderwijs. Die twee sectoren zijn het hardst geraakt door de voortdurende besparingen die volgens Eurostat er toe geleid hebben dat 34,8% van de Grieken in 2017 risico liep om in armoede en sociale uitsluiting terecht te komen. Een stijging met 6,7% in vergelijking met 2008.

Ter herinnering: in augustus liep de laatste noodlening aan Griekenland af, wat nog niet betekent dat de besparingen voorbij zijn. Griekenland moet tot 2060 primaire overschotten op het budget hebben, iets wat nog geen enkel land ter wereld in de geschiedenis heeft voor gedaan. De Europese Commissie verklaarde Griekenland op dat moment weer een normaal lid van de eurozone. Of dat zo is, blijkt wel uit het rapport van Mijatović.

Voor de leesbaarheid, begin ik met het relaas over de toegang tot gezondheidszorg en onderwijs. Mijatović zei dat ze geschokt was door de diepe bezuinigingen in de gezondheidszorg voor moeders en kinderen. Ze rapporteert dat de bezuinigingen in de sector tussen 2009 en 2012 opliepen tot 73%.  In de geestelijke gezondheidszorg was er al voor een vijfde gesneden tussen 2010 en 2011, en voor nog eens meer dan de helft van 2011 tot 2013.

De werknemers in de gezondheidszorg zagen hun salaris twee keer gekort in 2010; en alle financiering voor openbare ziekenhuizen en behandelingsdiensten, en voor diagnostische programma’s en ziektepreventie werden met 20 procent gekort. Het aantal zelfmoorden name toe met 40% tussen 2010 en 2015 (ook in 2018 gaat er geen dag voorbij of iemand beneemt zich van het leven in Griekenland). De slechte hygiënische omstandigheden in de ziekenhuizen – wegens een tekort aan schoonmaakproducten – leidde tot ongeveer 3.000 patiënten die overleden aan ziekenhuisinfecties. Door de toenemende verpaupering kunnen steeds minder mensen zich nog een ziekteverzekering permitteren. Griekenland bengelt nu aan de staart van het EU-peloton was betreft het aantal mensen dat een ziektekostenverzekering heeft.

Een derde van de Griekse bevolking leeft in extreme armoede, aldus de Commissaris. Een half miljoen Grieken schuift aan bij de veldkeukens die door de Griekse kerk worden georganiseerd. En het aantal daklozen is verviervoudigd tijdens de crisis (officieel van 11.000 in 2009 naar 40.000 in 2016), waardoor het recht op huisvesting zwaar is aangetast in Griekenland. Om het land in 2015 in de eurozone te houden, moesten pensioenen nog maar eens worden gekort. Daardoor werden de gepensioneerden een steeds kwetsbaardere groep, die dreigde in de armoede terecht te komen.  Het rapport van Mijatović wijst er op dat de Europese Commissie voor Sociale Rechten in 5 collectieve aanklachten had gevonden dat Griekenland de sociale zekerheidsrechten en pensioensrechten die zijn vastgelegd in het Europese Sociale Charter had geschonden.

Hoewel de Griekse overheid een aantal maatregelen heeft ingevoerd die het voor mensen makkelijker moet maken om toegang te krijgen tot eerstelijnsverzorging, is er volgens Mijatović  nog heel wat werk. Het feit dat er sinds 2015 een hele resem nieuwe taksen ingevoerd zijn, helpt de situatie niet. En hoewel de werkloosheid ondertussen rond de 19% bengelt, heeft Griekenland nog altijd het hoogste percentage werkloosheid van de hele EU. 

Austeriteit heeft ook invloed op het onderwijs in Griekenland. Het rapport van de Europese Commissaris voor de Mensenrechten merkt op dat vele leerlingen lange afstanden moeten afleggen om naar school te gaan, omdat heel wat scholen samengevoegd zijn uit besparingsoverwegingen. Verder is het moeilijker geworden voor gezinnen met lage inkomens om hun kinderen naar de universiteit te sturen. De OESO heeft verder opgemerkt dat ongeveer 1 op 3 leerlingen in Griekenland in 2015 de doelstellingen van PISA (Programme for International Student Assessment) niet haalt. Of dat te wijten is aan austeriteit, is betwistbaar.

Wat zeker te wijten is aan austeriteit, is het feit dat er minder wekelijkse uren worden besteed aan Modern Grieks, en dat muziek en plastische opvoeding in vele gevallen van het curriculum is gehaald voor leerlingen in het tweede en derde jaar van de middelbare school. Gezondheid en milieuzorg zijn bijna volledig verdwenen uit het lessenpakket en als de lessen toch nog worden gegeven, dan gebeurt het door leerkrachten die daarvoor niet worden betaald. De concentratie van de leerlingen heeft verder te lijden onder het feit dat sommigen niet genoeg te eten krijgen en onder het feit dat er te veel leerlingen in een klas zitten. Dat laatste is het gevolg van een rationalisering van het schoolnetwerk.

Nog een gevolg van austeriteit: het is er voor kinderen met een handicap niet makkelijker op geworden om naar school te gaan. Slechts 15% van kinderen met een beperking, gaat naar school. En ook de kinderen van de Roma, de Griekse zigeuners, gaan lang niet allemaal naar school. Maar dan heeft dan weer minder met austeriteit te maken. Heel wat Griekse ouders willen niet eens aan Roma-schoolmakkertje voor hun spruit. Wat leidt tot de facto segregatie, iets wat de Europese Commissaris betreurt.

Mijatović heeft het ook over de situatie waarin de migranten en vluchtelingen zich bevinden. Daarover is de laatste maanden genoeg verschenen in de pers, dus hou ik het wat beperkter. Ondanks het feit dat er in Griekenland  minder migranten aankomen dan voor 2015, leeft in Europa de perceptie dat het er meer zijn. Vroeger was het onmogelijk om in Griekenland asiel te krijgen en heel wat migranten probeerden dan ook via smokkelaars door te reizen. Dat is de laatste jaren veel moeilijker geworden en Griekenland is van een transitland een bestemmingsland geworden. Ideaal is het niet voor de migranten en vluchtelingen. Voor de Grieken zelf is er nauwelijks perspectief op een leefbare toekomst. Dat mag blijken uit de naar schatting 700.000 Grieken die het land sinds het uitbreken van de crisis hebben verlaten. 75% onder hen heeft trouwens aangegeven niet meer terug te komen.

Nu de landsgrenzen met de buurlanden gesloten zijn, zouden er volgens het UNHCR rond de 65.000 vluchtelingen vast zitten (momenteel iets minder dan 20.000 op de eilanden. De rest zit op het vasteland in kampen). De Griekse overheid zet de teller echter op 74.900, dus bijna 10.000 meer. Toch vreemd dat ze niet met absolute zekerheid kunnen worden geteld. Mijatović is bezorgd om de vele incidenten van seksueel geweld in de opvangcentra, waarbij ook minderjarigen worden betrokken. Ze vraagt aan de Griekse overheid om iets aan de situatie te doen en er ook voor te zorgen dat de slachtoffers worden geholpen. Momenteel worden ze meestal aan hun lot overgelaten.

De Europese Commissaris maakt zich ook zorgen om het lot van de vele onbegeleide minderjarigen. In augustus 2018 zouden er 3.290 onbegeleide minderjarigen in Griekenland zijn, waarvan er slechts 1.191 onderdak hebben in speciaal voor hen voorziene centra. De anderen leven ofwel op straat ofwel in kampen en ze hebben uiteraard nauwelijks toegang tot sociale ondersteuning. Er zitten zelfs minderjarigen in preventieve hechtenis, wat een inperking van de vrijheid is en Mijatović roept Griekenland op om dat regime onmiddellijk te stoppen.

De vluchtelingenkinderen op het vasteland hebben nauwelijks toegang tot onderwijs, en de kinderen op de eilanden hebben helemaal al geen onderwijs. Mijatović vraagt aan de Griekse overheid om het recht op onderwijs te garanderen voor alle migrantenkinderen en om de geografische restricties op te heffen die er heersen voor de vluchtelingen op de eilanden (vastgelegd in de EU-Turkije overeenkomst). Op dit moment mogen enkel kwetsbare groepen van de eilanden naar het vasteland worden gebracht en de Europese Commissaris wil dat de procedure daarvoor een stuk sneller verloopt.

Geen goed rapport voor Griekenland dus, zoals verwacht. Of Griekenland alleen de meeste van de problemen zal kunnen oplossen, is nog te betwijfelen.