U kas het hier al: het Europese Parlement heeft een kleine 2 weken geleden een resolutie gestemd waarin de toestand van de rechtsstaat in Griekenland in vraag wordt gesteld. Zoals ik al schreef, zagen de regeringsleden vooral een aanval van de vijanden van het vaderland.

Het Griekse Hooggerechtshof voelde zich aangesproken door de resolution en riep een plenaire zitting bij elkaar om een reactie op de resolutie te formuleren. Een dergelijke reactie hebben we nooit eerder gezien in Griekenland. In en persbericht dat werd goedgekeurd door 49 leden van de plenaire zitten (13 waren het er niet mee eens) werd gezegd dat de resolutie van het Europese Parlement zich baseert op “vage en ongefundeerde aantijgingen” en op “twijfelachtige gegevens en ongefundeerde conclusies door valse en ongeverifieerde informatie aan te dragen.” Om te concluderen met de garantie dat “de Griekse rechters en openbare aanklagers de rechtsstaat en de beginselen van scheiding der machten dienen, de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, een eerlijk proces en bescherming van het vermoeden van onschuld van elke burger vrijwaren en hun taken uitsluitend uitvoeren in gehoorzaamheid aan de grondwet, de wetten en hun geweten.”.

De regeringsgetrouwe media, het officiële persbureau en de openbare omroep (die laatste twee onder controle van het bureau van de premier) besteedden weinig aandacht aan de resolutie, maar eens te meer aan het bericht in The Economist afgelopen dat Griekenland onder een van de sterkste democratieën ziet. In de Democracy Index van The Economist krijgen 167 landen een cijfer van 0 tot 10 voor hoe goed hun democratie is. In 2023 valt Griekenland terug in de categorie “volledige democratie”, wat betekent dat het land in voldoende mate over de elementen van een liberale democratie beschikt, met een totaalscore van 8,14 op 10.

Maar wat is een liberale democratie? Dat is een systeem met twee belangrijke pijlers, de democratische en de liberale, gebaseerd op twee – met elkaar concurrerende – principes. De democratische pijler is gebaseerd op het principe van de meerderheidsregel: we beslissen door duidelijke en open verkiezingen en de beslissing van de meerderheid zorgt voor politieke legitimiteit. Maar, en hier ligt de tegenstelling, we beslissen niet alles democratisch, dat wil zeggen dat de meerderheid niet alles beslist, maar we erkennen een smalle kern van individuele rechten waarover de meerderheid niets te zeggen heeft: dit is het liberale principe.

Als je kijkt naar hoe goed elke pijler afzonderlijk functioneert, zie je dat Griekenland volgens de index uitstekend functioneert op het democratische principe, met een score van 10 op 10, maar minder goed op het liberale principe, met een score van 7,14 op 10. Met andere woorden, het heeft het laagste relatieve cijfer van de 24 landen in de categorie “volledige democratie”, maar ook het laagste cijfer in de 5 categorieën die door de indicator worden gemeten.

Wat wordt er gemeten?

• Of het regeringsbeleid wordt bepaald door de democratisch gekozenen.
• Of wetgevende macht voorrang heeft op andere functies van de overheid.
• Zijn er effectieve institutionele tegenwichten voor de regering?
• Of de regering onderhevig is aan invloed van het leger en/of buitenlandse machten.
• Of religieuze, economische of andere sociale groepen parallelle invloed uitoefenen met democratische instellingen.
• Of de verantwoordingsmechanismen van de regering tegenover de burgers functioneren.
• De mate van corruptie.
• Of overheidsinstellingen het overheidsbeleid uitvoeren.
• De mate waarin burgers het gevoel hebben dat ze controle hebben over hun leven.
• De mate waarin burgers vertrouwen hebben in de staat.
• De mate waarin burgers vertrouwen hebben in politieke partijen.

Als je bovenstaande punten bekijkt, dan is het begrijpelijk waarom Griekenland laag scoort op de liberale (controlerende) pijler van de democratie (en dat wordt niet meegegeven in de regeringsvriendelijke media). De institutionele checks and balances zijn niet sterk, de regering en de huidige premier zijn bijna almachtig en het parlement heeft niet de controlerende rol die het zou kunnen hebben. Het is ook geen toeval dat het Economist rapport benadrukt dat er journalisten zijn die niet volledig vrij zijn om hun onderzoek te doen en worden lastiggevallen door juridische procedures en/of fysiek geweld.

Nu kun je je wel vragen stellen over de methodologie van The Economist, maar hoe dan ook zullen degenen die zich zorgen maken over de rechtsstaat en die de laatste zorgwekkende ontwikkelingen volgen, het wel eens zijn met de conclusie: “Er is vrijheid van meningsuiting in Griekenland en er zijn sterke onafhankelijke media die een verscheidenheid aan standpunten vertegenwoordigen. Er zijn echter aanwijzingen dat journalisten niet volledig vrij zijn om bepaalde verhalen te onderzoeken, en ze kunnen strafrechtelijke sancties krijgen als ze worden veroordeeld op grond van wetgeving inzake smaad, laster of laster. Er is ook censuur op kwesties die verband houden met de politie, het leger en de kerk, en journalisten hebben soms te maken gehad met intimidatie, bedreigingen en geweld van niet-overheidsactoren en de politie”.