Een maand geleden publiceerde de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) het rapport “Health at a glance: Europe 2024 – State of Health in the EU Cycle”.
Als je kijkt hoe Griekenland het er vanaf brengt in dit rapport, dan is dit des te meer alweer geen reden om optimistisch te zijn. Ik haal er een paar citaten uit.
Slechte voeding en lichamelijke inactiviteit hebben bijgedragen aan de toename van overgewicht en obesitas onder adolescenten en volwassenen in de EU. In 2022 had meer dan 20% van de 15-jarigen overgewicht of obesitas, met percentages van meer dan 25% in Malta, Griekenland en Roemenië. Sociaaleconomische ongelijkheden spelen een belangrijke rol, waarbij obesitas bij jongeren meer dan 60% hoger is in gezinnen met een laag inkomen in vergelijking met hun leeftijdsgenoten met een hoog inkomen. Meer dan de helft van de volwassenen had in 2022 overgewicht of obesitas, met een verschil van 14 procentpunten tussen mensen met een laag en mensen met een hoog opleidingsniveau.
Sinds de crisis zoeken meer en meer mensen hun toevlucht tot goedkope voeding met lage voedingswaarde, of bestellen ze eten online omdat ze de tijd niet meer hebben om te koken (velen hebben 2 tot 3 jobs om de eindjes aan elkaar te knopen). De delivery services Efood, Wolt, Box en zo meer, doen er gouden zaken mee. Een en ander heeft geleid tot een toename van diabetes in Griekenland: het aantal gevallen is de voorbije 30 jaar verviervoudigd. Dit jaar zijn er 1.184.868 patiënten met diabetes type-2 geregistreerd in het land en 49.214 met diabetes type-1. We zien eveneens een toename van diabetes (voornamelijk type-2) bij kinderen.
Anti-microbiële resistentie (AMR) blijft een grote bedreiging voor de bevolking, met antibioticaresistente infecties in de EU die elk jaar ongeveer 35 000 sterfgevallen en directe kosten van naar schatting 6,6 miljard euro tot gevolg hebben. In 2022-23 was 32% van de geteste bacteriële isolaten resistent tegen de belangrijkste antibiotica, een percentage dat in Roemenië, Griekenland, Cyprus en Bulgarije de 50% overschreed.
Het is een oud zeer, en het wordt er niet beter op. Wanneer een Griek naar de dokter gaat, vraagt hij om antibiotica voor te schrijven. Om verschillende redenen doen artsen dat dan ook. Bovendien zijn er nog een heel aantal antibiotic die zo over de toonbank te verkrijgen zijn in de apotheek. En Grieken zweren er bij.
Gemiddeld waren er in de EU-landen in 2022 4,2 artsen per 1 000 inwoners, tegenover 3,1 in 2002 en 3,6 in 2012. De groei van het aantal artsen was bijzonder snel in Griekenland en Portugal, maar het is belangrijk op te merken dat de gegevens voor deze twee landen betrekking hebben op alle artsen met een vergunning om hun beroep uit te oefenen (dus met inbegrip van een groot aantal die hun beroep niet langer uitoefenen, maar toch hun vergunning hebben behouden).
Deze cijfers worden door de overheid steevast gebruikt om de vakbonden van het ziekenhuispersoneel de mond te snoeren. In de openbare sector wordt het aantal dokters steeds lager, omdat je niet kunt overleven met een salaris. Vele dokters verlaten Griekenland ofwel beginnen ze een privé praktijk, of gaan ze in een privé ziekenhuis aan de slag.
Het aantal verpleegkundigen is de afgelopen tien jaar in de meeste EU-landen toegenomen. Gemiddeld waren er in 2022 in alle EU-landen 8,4 verpleegkundigen per 1.000 inwoners, tegenover 7,3 in 2012. Noorwegen, IJsland, Finland, Ierland en Duitsland hadden in 2022 het hoogste aantal verpleegkundigen per hoofd van de bevolking, met minstens 12 verpleegkundigen per 1.000 inwoners. Daarentegen had Griekenland van alle EU-landen het laagste aantal verpleegkundigen per hoofd van de bevolking, maar de gegevens hebben alleen betrekking op verpleegkundigen die in ziekenhuizen werken.
En hier zit het grootste knelpunt: er is een nijpend tekort aan verplegend personeel in de Griekse openbare ziekenhuizen. Als je daar terecht komt, heb je iemand nodig om lakens te verversen en om je goed op te volgen. Om die reden doen heel wat Grieken beroep op buitenlandse vrouwen (meestal uit Rusland, Oekraine, Roemenia, Bulgarije of Albanie) om de hele nacht bij hun familielid in het ziekenhuis te waken. In de openbare ziekenhuizen zie je overal flyers en kaartjes hangen van mensen die dergelijke diensten aanbieden. En gratis is dat zeker niet.
Het aantal nieuwe afgestudeerden in de verpleegkunde varieerde ook sterk tussen de EU-landen in 2022. Cyprus en Bulgarije – die ook een van de laagste aantallen praktiserende verpleegkundigen hebben – hadden de minste afgestudeerden met minder dan 10 per 100.000 inwoners. Roemenië en Griekenland voerden de ranglijst aan met meer dan 100 afgestudeerden per 100.000 inwoners, hoewel ongeveer 90% van hen beroepsopleidingen voltooide die onder de minimumvereisten van de EU-richtlijn betreffende beroepskwalificaties voor algemeen ziekenverplegers lagen.
Hier rijst de vraag: waar komen die afgestudeerde verpleegkundigen terecht? In ieder geval niet in de Griekse openbare ziekenhuizen, waar ze voor een hongerloon lange shifts moeten werken. Vele zijn het land ontvlucht en werken nu in het buitenland.
De COVID-19-pandemie leidde in 2020 en 2021 in de meeste EU-landen tot een ongekende daling van de levensverwachting, maar in 2022 begon de levensverwachting in veel landen weer te stijgen en in 2023 verbeterde ze verder. Vergeleken met het niveau van vóór de pandemie was de levensverwachting in 2023 in 18 EU-landen hoger dan in 2019, in twee landen op hetzelfde niveau en in zes landen lager (Oostenrijk, Estland, Finland, Duitsland, Griekenland en Nederland).
In Griekenland konden veel patiënten niet worden opgenomen in Intensive Care Units omdat er te weinig bedden voorhanden waren. Premier Mitsotakis zag er geen graten in: vanuit het parlement ging hij tekeer tegen de oppositie door te zeggen dat hij geen wetenschappelijke studies had gezien die aantoonden dat de sterftegraad buiten Intensive Care Units hoger lag. Nochtans had zijn COVID-team een dergelijke studie aan zijn politiek kantoor doorgegeven.
In 2022 rookte gemiddeld 18,4% van de volwassenen in de EU-landen dagelijks. Het percentage dagelijkse rokers varieerde meer dan twee keer, van 25% of meer in Bulgarije, Griekenland, Hongarije en Frankrijk.
De laatste jaren zie ik desondanks heel wat minder rokers in de horeca, en dat kan op het konto van de huidige regering worden geschreven. Eindelijk houdt men zich (min of meer) aan de regels. Wat ik wel merk, is dat het aantal Grieken dat is beginnen vapen, enorm is toegenomen.
In alle EU-landen vertegenwoordigden betalingen uit eigen zak gemiddeld 15% van alle gezondheidsuitgaven in 2022. Huishoudens moesten echter meer dan 30% van alle uitgaven rechtstreeks financieren in Litouwen, Letland, Bulgarije en Griekenland.
Wie mijn vorige posts heeft gelezen, weet dat alles veel duurder is in Griekenland. Uitgaven voor gezondheidszorg liggen dan ook veel hoger, hoewel Grieken theoretisch toegang hebben tot gratis gezondheidszorg. In de praktijk is dat zeker niet het geval. En gezien Griekenland nog steeds het adagio volgt om alles te privatiseren, zal het er in de toekomst zeker niet beter op worden.
De uitgaven voor gezondheidszorg waren in 2022 goed voor gemiddeld 15% van de totale overheidsuitgaven in de hele EU. In Ierland en Duitsland lag het aandeel van de overheidsuitgaven voor gezondheidszorg rond de 20%, terwijl dit in Hongarije en Griekenland rond de 10% lag.
Alsof de trojka nooit is vertrokken, blijft Griekenland verder bezuinigen in de gezondheidszorg. Dat heeft voor een deel te maken met de huidige minister van Volksgezondheid, die een adept van Margaret Thatcher is. Maar het heeft eveneens te maken met het memorandum dat de regering Tsipras met de Europese partners heeft getekend, dat Griekenland tot 2060 elk jaar een primair overschot op de begroting moet boeken. Iets wat geen enkel land in de geschiedenis van begrotingen ooit heeft klaargespeeld.
Op basis van de EU-SILC (EU – Statistics on Income and Living Conditions) meldde het grootste deel van de bevolking in de EU-landen dat ze in 2023 geen onvervulde behoeften aan medische zorg hadden om financiële redenen, afstand of wachttijden. Dergelijke onvervulde behoeften aan medische zorg werden gemeld door 2,4% van de bevolking in de EU, en door minder dan 2% van de bevolking in de helft van de EU-landen. In Estland meldde echter 12,9% van de bevolking dergelijke onvervulde behoeften aan medische zorg, voornamelijk als gevolg van lange wachttijden (12,0%). In alle EU-landen wordt de last van onvervulde behoeften aan medische zorg onevenredig meer gedragen door mensen in de laagste inkomensgroep dan door mensen in de hoogste inkomensgroep. Dit is met name het geval in Griekenland, waar bijna een op de vier (23,0%) mensen in het laagste inkomenskwintiel aangaf in 2023 geen medische zorg nodig te hebben, vergeleken met 3,4% in het hoogste inkomenskwintiel. De kosten waren de belangrijkste reden voor deze onvervulde behoeften.
We zien het meer en meer: mensen die niet meer naar de dokter gaan, omdat ze zich de kosten niet meer kunnen veroorloven. Voor een volk dat zo begaan is met gezondheid (je hoort het in voortdurend in het taalgebruik) is dat erg merkwaardig.
In de meeste landen geeft een groter deel van de bevolking aan behoefte te hebben aan tandheelkundige zorg dan aan medische zorg. Dit komt voornamelijk doordat tandheelkundige zorg in veel landen slechts gedeeltelijk (of helemaal niet) is opgenomen in publieke regelingen, zodat deze ofwel uit eigen zak moet worden betaald of moet worden gedekt door de aankoop van een particuliere ziektekostenverzekering. In 2023 meldde meer dan 8% van de mensen in Griekenland, Letland, Portugal en Denemarken onvervulde behoeften aan tandheelkundige zorg om redenen die te maken hebben met de organisatie en het functioneren van de gezondheidszorg, voornamelijk om financiële redenen. Net als bij medische zorg is het percentage onvervulde behoeften aan tandheelkundige zorg hoger wanneer alleen wordt gekeken naar degenen die daadwerkelijk tandheelkundige zorg nodig hadden.
In 2008 was de onvervulde tandheelkundige behoefte in Griekenland 5,9%. Midden in de financiële crisis, rond 2015-2016, lag dit cijfer boven de 20%. Vorig jaar was het 12,9%, maar in de laagste economische klasse geeft 21,2% aan geen tandheelkundige zorg nodig te hebben. In 2008 was dat 11%. Artsen hebben aangetoond dat slechte mondhygiëne tot hartproblemen kan leiden, dus deze factor zou ook wel eens invloed kunnen hebben op de levensverwachting van de Grieken. In theorie wordt in Griekenland gratis tandheelkundige zorg verleend door de ESY, het systeem van openbare zorg, maar in de praktijk worden maar heel weinig mensen door deze voorzieningen geholpen. In de openbare sector is van de 847 voorziene posities van tandartsen in gezondheidscentra en ziekenhuizen ongeveer de helft ingevuld.
Gemiddeld werd in de EU-landen in 2022 vier vijfde van alle kosten voor gezondheidszorg gedekt door een overheids- of verplichte ziektekostenverzekering. De financiële bescherming is echter niet uniform voor alle soorten gezondheidsdiensten, en er zijn aanzienlijke verschillen tussen de landen. In bijna alle EU-landen worden diensten in ziekenhuizen uitgebreider gedekt dan alle andere soorten zorg, met gratis toegang of zeer beperkte kostendeling in veel landen. Als gevolg hiervan werd 90% van alle ziekenhuiskosten in 2022 gedragen door de overheid of door verplichte verzekeringsregelingen. De dekkingsgraad bedroeg bijna 100% in Zweden, Estland, Roemenië, Duitsland en Italië. In Griekenland daarentegen bedroeg de financiële dekking voor de kosten van ziekenhuiszorg slechts ongeveer twee derde van de totale kosten. Copayments voor zorg geleverd in privéziekenhuizen die door de publieke inkoper zijn gecontracteerd en directe betalingen voor niet-gedekte diensten verklaren de lage publieke dekking in Griekenland.
Om dit cijfer te verklaren, moeten we weer kijken naar de politiek die door de huidige regering wordt gevolgd en naar het memorandum dat Griekenland met de Europese partners heeft ondertekend in 2015.
Deze cijfers lijken toch veeleer te wijzen op een verregaande crisis, dan op een economisch mirakel, zoals de laatste dagen weer jubelend over Griekenland wordt geschreven.