Ter inleiding

Sinds ik in Griekenland woon (sinds januari 2000), heeft de Griekse elektriciteitsmarkt heel wat veranderingen doorgemaakt. Ruim 20 jaar gelden was er 1 elektriciteitsmaatschappij die zowel de elektriciteitscentrales beheerde, de grondstoffen (vooral bruinkool) ontgon, het elektriciteitsnet en de verdeling beheerde en ook nog eens de levering verzorgde. Dat was de ΔΕΗ, die op haar elektriciteitsrekeningen ook nog eens het kijk- en luistergeld voor de openbare omroep ΕΡΤ doorrekende.

Onder druk van Europa diende daar verandering in te komen: ΔΕΗ diende opgesplitst te worden in verschillende maatschappijen (die ook nog eens dienden te worden geprivatiseerd) en de markt diende open te worden gesteld voor andere spelers.

Op het toneel verschenen 2 nieuwe maatschappijen: Hellas Power en Energa. Als ik het me goed herinner was dat ongeveer rond 2010, het moment ook dat de crisis uitbrak. De Griekse regering legde in die jaren een nieuwe belasting op – de charatsi (genoemd naar een belasting van de Ottomaanse bezetter) die via de elektriciteitsrekeningen werd geheven. Wie weigerde om de extra belasting (zogezegd een tijdelijke belasting, maar we betalen ze nog altijd; alleen heeft ze nu ENFIA) te betalen, riskeerde dat zijn elektriciteit werd afgesloten.

Energa en Hellas Power rekenden die charatsi door, maar storten het bedrag nooit in de staatskas. Geldverduistering heet dat. En de schade liep in de tientallen miljoenen. Zelf had ik de stap van ΔΕΗ naar een van de bovengenoemde maatschappijen gemaakt, en nadien werd er gewag gemaakt van het feit dat de klanten de charatsi nog maar eens moesten betalen, omdat de miljoenen ofwel op waren ofwel ergens in Zwitserland zaten. Bovendien moest ik weer terug naar ΔΕΗ, een tijdrovende procedure. Ik heb toen besloten om nooit nog naar een andere maatschappij over te stappen, want ik vertrouw de zaak niet meer.

De bedrijfsleiders van beide bedrijven verdwenen (voor even) echter de tralies in voorarrest, maar ze waren snel weer op vrije voeten. Een van de figuren, Vasilis Milionis, werd later gezien toen hij stond te feesten op een strand in Mykonos. Op het moment dat een poetsvrouw in openbare dienst nog in de gevangenis zat omdat ze gelogen had en gezegd had dat ze haar lagere school had afgemaakt en toen straatverkopers mochten brommen omdat ze geen bonnetje hadden gegeven om een zakje geroosterede kastanjes of een tiropita te verkopen. Milionis werd zowaar vrijgesproken, en heeft ondertussen een bedrijf dat een zonnepanelenpark uitbaat en een bedrijf dat medicinale cannabis kweekt. U ziet hem hier op de foto van begin 2023 met Adonis Georgiadis, die toen minister van Economische Ontwikkeling was. Van de tientallen miljoenen is er bij mijn weten niet 1 cent terug in de staatskas gekomen.

Nieuwe spelers op de energiemarkt

Dit even als inleiding. We zijn ondertussen meer dan 10 jaar verder en een aantal nieuwe spelers zijn sindsdien werkzaam in de Griekse elektriciteitsmarkt. Schandalen zijn er niet meer geweest, maar sinds de markt is open gesteld, is het er voor de meeste Grieken niet gemakkelijker op geworden om elektriciteitsrekening te lezen en te begrijpen. Ook een elektriciteitsleverancier kiezen is geen eenvoudige klus.

Je moet prijzen vergelijken, maar de basis waarop je vergelijkt, is nooit dezelfde. De prijzen per kilowattuur verschillen en worden verder ook nog eens berekend in staffels, of barema’s zo u wil. Wat in de praktijk betekent dat je meer per kilowattuur betaalt naarmate je meer verbruikt. Je wordt dus als het ware gestraft als je veel verbruikt, maar er bestaan speciale tarieven voor bepaalde bevolkingsgroepen. Het voordeel was wel dat je kon budgetteren en je elektriciteitsverbruik kon aanpassen, om te zorgen dat je de maand rond kwam.

Begin 2022 verscheen er opeens op de elektriciteitsrekening een ρήτρα αναπροσαρμογής, een indexeringsclausule, die er voor zorgde dat de elektriciteitsrekeningen de pan uitswingenden. De indexeringsclausule of systeemgrensprijs is de groothandelsprijs waartegen elektriciteitsleveranciers elektriciteit inkopen voor wederverkoop aan hun consumenten. Op basis van vraag en aanbod en de geopolitieke omstandigheden op de wereldmarkt kan deze prijs fluctueren, met stijgingen respectievelijk dalingen. De activering van de indexeringsclausule kan verhogingen van de kosten van elektriciteitslevering en overeenkomstige verlagingen doorberekenen aan de eindverbruiker.

Voor Griekenland was dat dramatisch, want de prijzen per kilowattuur op de day-ahead markt werd voor de clausule gebruikt. En zoals u bij de regelgevende autoriteit RAE kunt zien, betaalt Griekenland bijna de hoogste prijs in de EU.

Veel mensen konden opeens hun rekeningen niet meer betalen, waarop de regering besloot om de clausule even in de koelkast te stoppen. Verder werden subsidies uitgedeeld om de rekeningen binnen de perken te houden. Alleen noemt de regering Mitsotakis, die in Harvard is opgeleid en als neoliberaal een tegenstander is van subsidies, dat niet zo. We kregen een Power Pass. Een zoveelste Pass want de Grieken kunnen de eindjes gewoon niet meer aan elkaar knopen. De resultaten in de laatste Eurobarometer zeggen genoeg:

Blauw, geel, oranje, en groen

Vanaf 1 januari 2024 gaat er een en ander veranderen in de elektriciteitsrekeningen. Alle consumenten gaan worden overgezet naar een tarief dat wordt aangeduid met een kleur. We krijgen blauwe, groene, gele en oranje elektriciteitsrekeningen. Maar wat betekent dat eigenlijk?

De blauwe rekening gaan uit van een vast bedrag per kilowattuur. Handig als je een maandelijks budget wil opstellen. De prijs blijft ongewijzigd voor de duur van je contract. Op dit moment weet niemand hoe hoog die prijs per aanbieder zal zijn. Een sprong in het ongewisse, dus. Feit is dat de consument dezelfde prijs zal blijven betalen, onafhankelijk of de aanbieder de stroom op de Energiebeurs goedkoper betaalt. En mocht de consument zijn contract vervroegd opzeggen (omdat de prijs te hoog is) zal daar een vergoeding voor worden aangerekend.

De gele rekening hanteert een variabel tarief. Dat is een tarief dat die gekoppeld is aan de groothandelsprijs van energie op de Energiebeurs. De tarieven kunnen worden onderverdeeld in drie hoofdcategorieën:

1. met prijsbepaling voorafgaand aan de verbruiksperiode en
2. met prijsbepaling achteraf.
3. met gemengd tarief: vast en variabel

De oranje rekening hanteert een dynamisch tarief , met verschillende prijzen – zelfs gedurende de dag – gebaseerd op marktprijzen. Een voorwaarde voor de selectie van deze tarieven is het gebruik van een slimme meter. Hier ga je dus als consument mee op de beurs spelen, als het ware. Oh ja, en je moet zelf voor de slimme meter betalen.

Bij de gele en oranje rekening mag je je contract vroeger opzeggen zonder een vergoeding te betalen. Eigenlijk mag je een beetje gaan rondhoppen, in de hoop telkens de goedkoopste aanbieder te vinden. Kost wel wat tijd en moeite, en je moet eigenlijk ook de Energiebeurs volgen, maar wie doet dat niet, nietwaar?

Uit vrees dat veel consumenten kopje onder gaan, heeft de regering besloten nog een extra categorie toe te voegen: de groene rekening. De bedoeling is dat de structuur eenvoudig en gemeenschappelijk zal zijn, zodat alle aanbieders kunnen worden vergeleken. Alle consumenten die in 2023 geen specifiek type tarief hebben gekozen voor hun overstap op 1 januari 2024, stappen automatisch op de groene rekening over. Met een eenvoudige verklaring aan hun provider vóór 31/01/2024 kunnen ze echter op hun vorige tarief blijven. Het speciale, groene tarief, is uniform voor alle aanbieders. Op de 1ste dag van elke maand wordt de factureringsprijs gepubliceerd op de website van de betrokken leverancier en meegedeeld aan RAEAY. De consument zal aan het begin van de maand weten wat hij betaalt aan zijn elektriciteitsleverancier voor de volgende maand.

Heel veel consumenten hebben op dit moment een huishoudelijk tarief met code Γ1. Dat tarief wordt behouden bij de groene rekening. In het Griekse staatsblad staat uitgelegd hoe het tarief van de groene rekening wordt berekend:

In principe moet elke aanbieder ondertussen zijn consumenten hebben geïnformeerd over de prijzen. Mijn aanbieder legt het uit zoals hieronder. Ik mag wel zeggen dat mijn Grieks echt wel goed is, maar ik kom er niet uit.

Er blijft een speciaal tarief bestaan voor kwetsbare groepen, maar daarvoor moet je je inschrijven voor een programma dat Apollon heet. De criteria zijn op zijn minst merkwaardig, want Yiannis (u herinnert hem ongetwijfeld nog) die geen geld heeft voor nieuwe kledij, laat staan om een gewone maaltijd te eten, komt niet in aanmerking voor Apollon.

De regering geeft toe dat het systeem complex is en geeft aan te begrijpen dat een consument geen tijd en zin heeft om zich voortdurend bezig te houden met welke leverancier hij moet kiezen, maar legt de oorzaak bij Europa. In ieder geval zou de groene rekening aangeven wat het tarief zal zijn voor de komende maand, en welke aanbieder de gooedkoopste stroom zal aanbieden.

De regeringsgezinde website liberal.gr vindt dan weer dat de Grieken analfabeten zijn wanneer het aan komt op het lezen van hun rekeningen. Ik neem alles van Liberal.gr met meer dan een korrel zout. De website heeft tijdens de coronacrisis rijkelijk veel financiële steun gekregen van de regering volgens heel onduidelijke criteria. Er is een interessante podcast over die u zeker eens moet beluisteren.

Maar kern van de zaak is: wat er uiteindelijk op de rekening komt te staan die we in handen krijgen, hangt af van de prijsschommelingen op een beursplatform.

Is het mogelijk om van een publiek goed, zoals elektriciteit voor huishoudens, een beursproduct te maken? Is het mogelijk dat in een land dat zeer recent een energiecrisis heeft doorgemaakt en heeft gezien hoeveel turbulentie oorlogen en andere geopolitieke spanningen kunnen veroorzaken op de markten, de consument opdraait voor al die risico’s?